تناوب
با توجه به عمق نفوذ ریشه گیاه خربزه بهتر است با گیاهانی در تناوب قرار گیرد که ریشه آنها از قسمتهای سطحی خاک به جذب مواد غذایی می پردازد. بر این اساس خربزه را می توان با گیاهانی نظیر گندم، جو و تریتیکاله در تناوب قرار داد.
در کاشت خربزه بهتر است برنامه تناوب چهار ساله رعایت گردد. خربزه بعد از کشت بقولات، چغندرقند، سیب زمینی و علوفه یکساله عملکرد خوبی دارد. کشت خربزه بعد از هندوانه، طالبی و خیار به علت بیماری های مشترک توصیه نمی شود. کشت خربزه بعد از محصولاتی که به عنوان کود سبز به کار می روند باعث بهبود عملکرد و کیفیت آن می گردد.
آماده سازی زمین
زمینی که برای کشت خربزه انتخاب می شود در زمستان یا پاییز قبل از کاشت باید شخم عمیق زده شود. در مناطقی که آبیاری انجام می شود ردیفهایی به فاصله سه متر توسط فاروئر ایجاد می شود. در نواحی مرطوب که وضع پستی و بلندی زمین موجب فرسایش خاک بر اثر باران می شود و رگبارهای محلی نیز زیاد است، بهتر است خربزه را به صورت مدور و برخلاف شیب زمین کاشت. در این مناطق می توان خربزه را با ایجاد جوی و یا بدون جوی کشت کرد. مزیت تهیه جوی این است که گیاه می تواند از آب ذخیره شده در جویها در صورت عدم بارندگی به موقع و بروز خشکی موقت استفاده نماید.
خاک باید دو تا سه هفته قبل از کاشت شخم عمیق خورده و بقایای محصول قبلی زیر خاک برود. این کار فرصت کافی جهت پوسیده شدن بقایای محصول قبلی را به خاک می دهد. اگر خاک به اندازه کافی نرم نشده باشد باید عملیات دیسک را تکرار کرد. شخم تا عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر ضروری می باشد.
هر نوع کود دهی قبل از کاشت باید قبل از آماده سازی نهائی زمین صورت گیرد. کودهای مورد نیاز از قبیل فسفر، پتاسیم و نیتروژن بر اساس تجزیه خاک مزرعه باید به خاک داده شود. سپس برای مشخص نمودن مسیر خطوط کاشت و یا محل استقرار توارهای آبیاری، شیارهای کم عمقی احداث می شود که معمولا فاصله شیارها از یکدیگر حدود سه متر می باشد.
با توجه به اهمیت ویژه خربزه در ایران به دلیل عملکرد بالا و مصرف زیاد این محصول، لازم است با حداقل هزینه حداکثر بهره وری حاصل شود و این موقعی است که ماشین آلات و ادوات مناسب انتخاب گردد. از طرفی کاربرد ماشین ها و ادوات کشاورزی یکی از نهاده های اصلی و پر اهمیت بوده و جایگاه ویژه آن هنگامی مشخص می گردد که پرهزینه ترین عملیات در کشاورزی محسوب می شود و به کارگیری روش های صحیح مکانیزاسیون تاثیر معنی داری روی هزینه های تولید می گذارد.
انتخاب سیستم مناسب خاک ورزی می تواند از نظر تأثیر ادوات بر عملکرد محصول، وزن مخصوص ظاهری خاک و رطوبت خاک اهمیت داشته باشد. امروزه تکنیک های خاکورزی با به حداقل رساندن تردد تراکتور در سطح مزرعه، ضمن افزایش تهویه، تخلخل و نفوذپذیری خاک، شرایط مناسبی را برای نفوذ نزولات جوی و توسعه ریشه ها فراهم می نماید.
روش های کم خاک ورزی به عنوان روش های حفاظت کننده خاک با به جا گذاشتن بقایای گیاهی و تمرکز مواد آلی در سطح خاک، پوشش لازم برای جلوگیری از فرسایش خاک را مهیا می کند و کاشت مستقیم بذر بدون هیچ گونه عملیات خاک ورزی به جهت کاهش انرژی مکانیکی و هزینه های تولید در بعضی مناطق توصیه شده است.
خاکورزی حفاظتی، نیاز به زمان کمتری داشته و معمولا عملکرد محصول نیز کاهش معنی داری ندارد.
اما شرایط اقلیمی تأثیرات متفاوتی را نشان می دهد. به طوری که محاسن بعضی از روشها یا عوامل تولیدی متناسب با شرایط منطقه تغییر می کند. باید در هر منطقه با توجه به تنگناها و محدودیت های موجود آن سیستمی را توصیه کرد که علاوه بر تأمین عملکرد مناسب از نظر سرعت انجام کار و هزینه نیز قابل قبول باشد. کشاورزیور (۱۳۹۱) با مطالعه اثر روش های مختلف خاک ورزی بر عملکرد و اجزای عملکرد خربزه با آرایش های مختلف کاشت در منطقه ورامین گزارش کرد که با در نظر گرفتن برخی عوامل مکانیزاسیون از قبیل دفعات تردد ادوات و فشردگی خاک می توان تیمار کو خاک ورزی با عرض پشته چهار متر را به عنوان بهترین تیمار خاکورزی در کشت خربزه توصیه نمود.
کاشت خربزه
در بسیاری از مناطق، خربزه کاران اقدام به پیش رس کردن خربزه می کنند. بدین ترتیب که خربزه را در اواخر اسفند کاشته و برای اینکه سرمای زمستانه و دیررس بهاره آسیبی به جوانه ها نزند، بلافاصله بعد از قرار دادن بذر در خاک یک سطل پلاستیکی از جنس مواد شفاف و یا پلاستیک به عنوان پوشش محافظ بر روی محل گویچه ها (کپه ها قرار می دهند.
نوع دیگر پیش رس کردن، کاشت خربزه در زیر تونل های پلاستیکی است. در نوع اول کاشت بذر به صورت دستی و در زمین های بزرگ همراه با صرف وقت و هزینه بالا می باشد. در اکثر موارد از پلاستیک استفاده می کنند که پس از رفع خطر سرما پلاستیکها برداشته می شوند.
کاشت بذرها می تواند در خاک خشک انجام گیرد و سپس آبیاری انجام شود. ولی بهتر است مشابه روش کشاورزان در آبیاری سنتی، عملیات کاشت به صورت هیرم کاری انجام گردد. یعنی ابتدا سیستم آبیاری قطره ای شروع به کار کرده و بعد از حدود ۲۴ ساعت آبیاری بوسیله نوارها، آبیاری هر واحد آبیاری را قطع کرده و پس از حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت که خاک به رطوبت مناسب برای عملیات زراعی رسید، کاشت بذر بوسیله دست به فاصله ۶۰ تا ۷۵ سانتی متر (بسته به تیپ رشد رقم) انجام میشود.
تا زمانی که بذرها سبز نشده اند، آبیاری انجام نخواهد شد مگر اینکه رطوبت خاک برای سبز کردن بذر کافی نباشد، که در این صورت در حدی آبیاری انجام می شود که رطوبت به محل بذر برسد زیرا آبیاری زیاد در این مرحله باعث پوسیدن بذرها خواهد شد.
بعد از سبز شدن بذرها با توجه به شرایط رطوبتی فصل، نیازی به آبیاری سریع نمی باشد و بهتر است اجازه داده شود، تا مقداری ریشه بوته ها عمیق شوند. این عمل باعث می شود در فصل تابستان که نیاز آبی گیاه افزایش می یابد، ریشه های گیاه قادر به جذب آب و مواد غذایی از حجم بیشتری از خاک گردند و در مقابل توقف های احتمالی سیستم آبیاری و در نتیجه تنش آبی مقاومت بیشتری از خود نشان دهد. در صورتی که مزرعه بزرگ بوده و امکان هماهنگی برای عملیات کاشت همزمان وجود ندارد و یا دور آبیاری زیاد باشد، معمولا کاشت به صورت خشکه انجام شده و سپس قطعات به نوبت آبیاری می شوند (باغانی، ۱۳۸۸).
کانل و هاوز (۱۹۹۴ Cannel and Hawes) نشان دادند که خربزه به شرایط محیطی (از قبیل نوع خاک، حرارت های طولانی و کیفیت آب) و شیوه های کاشت (نظیر تاریخ کاشت، کوددهی و آبیاری) حساس است و بنابراین باید بررسی های لازم جهت رسیدن به عملکرد و کیفیت بالا در منطقه مورد نظر برای کشت و همچنین کاربرد شیوه های زراعی به طور دقیق انجام گیرد.
روش های کاشت خربزه
کشت خربزه به صورت دستی توسط کارگرها یا ماشینی توسط دستگاه بذرکار انجام می شود. در کشت سنتی کارگران با بیل چاله ها را کنده و چند بذر را می ریزند و سپس چاله را با خاک سبک پر می کنند. البته بهتر است بذر خربزه را ۲۴ ساعت قبل از کاشت خیس کرد.
در کشت با دستگاه بذر کار که راحت تر و سریع تر می باشد، میزان مصرف بذر به نصف کاهش می یابد کشت ممکن است به صورت بدرکاری با تشاء کاری انجام شود.
همچنین خربزه به دو صورت آبی و دیم کشت می شود که در ذیل به آنها اشاره می گردد.
کشت آبی
در کشت آبی ابتدا جوی و پشته ایجاد شده و سپس بذرها به تعداد سه تا چهار عدد درون چالهای به عمق سه تا پنج سانتی متر قرار می گیرند. در کشت آبی خربزه را بسته به نوع خاک و شرایط اقلیمی منطقه به دو طریق به شرح زیر کشت می نمایند.
الف – کاشت به روش سنتی
این روش کشت در مناطق گرم و خشک با بافت خاک، سنگین بیشتر استفاده می شود. در این روش زمین را در پاییز و یا اواخر اسفندماه شخم عمیق زده و کود حیوانی را با خاک مخلوط می کنند و سپس بوسیله قهر کن و در سطح کوچک بوسیله پیل نهرهایی به عمق ۵۰ سانتی متر و عرض ۷۵ سانتی متر به موازات شیب زراعی زمین حفر می نمایند. معمولا خاک کف نهرها را در روی پشته انباشته کرده بدین وسیله عمق خاک را افزایش می دهند.
فاصله نهرها از وسط یک نفر تا وسط نهر دیگر حدود چهار متر می باشد. پس از حفر نهرها و ایجاد پشت ها با توجه به شیب زمین به فاصله هر ۱۰-۵ متر در مسیر نهرها به وسیله کاه و کلش و اخیرا بوسیله نایلون سدهای کوچکی که در اصطلاح جالیز کاران به آن پته می گویند ایجاد کرده و زمین را برای اولین آبیاری (خاک آب) آماده می کنند.
طبق معمول خربزه را به طریق هیرم کاری کشت می کنند. یعنی اینکه زمین را قبل از کاشت آب می دهند. البته آبیاری اول کار بسیار دقیق و پرزحمتی می باشد، زیرا در این آبیاری باید خط آب یا داغ آب مشخص گردد. برای این منظور نهرها را پر از آب کرده و سطح آب را تا ارتفاع معین بالا می آورند. ارتفاع آب را در نهرها بوسیله بالا و یا پایین آوردن پشته ها تنظیم می کنند. پس از چند روز که رطوبت اضافی تبخیر و زمین در اصطلاح گاو رو شد بذر خربزه را که قبلا خیس کرده اند در روی پشته ها و بالای داغ آب به فاصله ۷۵-۵۰ سانتی متر از یکدیگر می کارند.
طرز بذرکاری بدین گونه است که ابتدا خاک خشک سطحی را با بیل کنار زده سپس خاک مرطوب زیر را خوب نرم می کنند با نوک بیل و یا بیلچه گودالی به عمق ۵-۳ سانتی متر ایجاد کرده و تعداد ۴-۳ بذر خربزه را درون هر گودال می ریزند و روی آن را با خاک کاملا نرم و مرطوب می پوشانند (جعفری و ایمانی، ۱۳۸۳).
ب- کاشت به روش جدید
این روش کشت در مناطق معتدله با بافت خاک سبک بیشتر استفاده می شود . در این روش به جای ایجاد نهرهای عمیق از شیارهای کم عمق جهت آبیاری استفاده می شود. طرز تهیه زمین بدین صورت است که پس از عملیات شخم، کودپاشی و تسطیح بوسیله دستگاه فاروئر (شیار کن) انجام می شود که بیلچه های آن به فاصله سه متر از یکدیگر تنظیم گردیده و بوسیله تراکتور کشیده می شود و به این ترتیب فاصله وسط هر جوی تا وسط جوی بعدی سه متر بوده و فقط یک طرف پشته را بذرکاری می کنند.
با توجه به عمق و عرض کم جویها (۲۵-۱۵ سانتی متر) و حجم کم آبی که وارد آنها می شود، آب به کندی در جویها حرکت کرده و به عمق و اطراف نفوذ می کند و قسمتی از پشته را جهت کاشت بذر مرطوب می سازند. معمولا از این روش آبیاری برای زمینهای سبک و سطح وسیع استفاده می شود. روش بذرکاری تفاوتی با روش سنتی ندارد.
کشت دیم
برای کاشت خربزه به صورت دیم زمین مورد نظر را قبلا با مرزهای بلند کرت بندی و در اواخر زمستان و اوائل بهار آب را به مدت طولانی در این کرتها هدایت می کنند تا زمین سیراب شود. در بهار زمین را شخم زده و با دیسک و ماله خاک را نرم و صاف می کنند و سپس بذر خیس خورده را به فاصله یک متر از یکدیگر روی خطوط موازی و به فاصله سه متر از یکدیگر کشت می نمایند.
در دیم کاری خربزه به شرطی که کلیه جوانب کار مانند انتخاب زمین مناسب یعنی زمینی که قدرت نگهداری رطوبت را داشته باشد، کاشت به موقع بذر، جلوگیری از تبخیر رطوبت (از جمله کنترل علفهای هرز و خراش دادن سطح خاک و کاشت رقم خربزه مناسب دیم رعایت گردد، محصولی مرغوب و کافی به دست خواهد آمد.
در سال های اخیر به دلیل امکان استفاده از آب چاههای عمیق و نیمه عمیق و نیز کاهش بارندگی، دیمکاری معمولا به صورت نیمه دیم در آمده است. به طوری که تمام عملیات تهیه زمین و کاشت بذر را مطابق دستور العمل کشت دیم انجام می دهند ولی در مرحله تشکیل میوه ها به بعد چندین بار زمین را با روش جدید آبیاری یعنی از طریق ایجاد شیارهای باریک و کم عمق آبیاری می کنند. البته این کار در درشت شدن میوه ها و افزایش عملکرد بسیار مؤثر می باشد ولی مسلما از مرغوبیت و میزان قند میوه کاسته شده و محصول عطر، طعم و شیرینی خربزه دیه را نخواهد داشت (جعفری و ایمانی، ۱۳۸۳).
نشاکاری
معمولا کشت خربزه به صورت کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی صورت می گیرد، اما اخیرا کشت انشایی در مناطق مختلف کشور رو به گسترش است. خربزه نیز همانند گوجه فرنگی، بادمجان و فلفل، به راحتی می تواند به صورت نشاء کشت شود.
استفاده از نشاء میزان مصرف بذر را کاهش می دهد و امکان پیش رس کردن محصول را نسبت به کشت مستقیم فراهم می کند. انتقال نشاء در زمانی که گیاهچهها در خزانه دارای دو تا سه برگ حقیقی هستند صورت می گیرد. زمانی که کشت نشاء تحت مالچ پلاستیکی و آبیاری قطره ای انجام می گیرد، بهترین نتیجه را به همراه خواهد داشت.
مزایای نشاء کاری خربزه به شرح ذیل می باشد:
۱- دوره رشد کوتاه تر است.
۲- مصرف بذر کمتر است.
٣- پیش رس کردن و کسب قیمت های نوبرانه امکان پذیر است.
۴- شرایط محیطی مناسب برای رشد فراهم می شود.
۵- رعایت دقیق فاصله بوته روی خطوط کشت راحت تر است.
۶- کنترل بهتر و آسان تر عملیات داشت انجام می شود.
۷- نیاز به تنک کردن نیست.
۸- تقویت بیشتر سیستم ریشه صورت می گیرد.
۹- امکان انتخاب قوی ترین و سالم ترین گیاهان برای کاشت وجود دارد.
۱۰- در حین آماده شدن نشاء می توان از زمین اصلی استفاده بیشتری کرد.
نشای خربزه به دو صورت سنتی یا مکانیزه کشت می شود. در کشت سنتی از خاک خزانه یاشاسی جهت کشت استفاده می شود. ممکن است کشت درون خاک یا درون جعبه، گلدان یا پلاستیک های مخصوص انجام شود. در خزانه مراقبت های لازم انجام می شود و سپس در زمان مناسب نشاءهای درون سبد، جعبه یا گلدان های پلاستیکی به زمین اصلی منتقل می شوند.
امروزه نشای توپی یا مکانیزه در اکثر مناطق کشور رو به توسعه است. در این روش کشت بذرها در بستر مناسب و در سینی های مخصوص به روش مکانیزه انجام می شود و سینی های حاوی گیاهچه ها به زمین اصلی انتقال پیدا می کنند.
مزایا و معایب نشای مکانیزه
نشاءهایی که در سینی مخصوص و در بستر مناسب کشت می شوند، رشد بهتر و سریع تری دارند. ریشه – های نازک این نشاءها بیشتر بوده و به همین دلیل جذب آب بیشتری صورت می گیرد. در این روش زمان و کارگر کمتری لازم است. در روش مکانیزه تلفات و پوسیدگی کمتر است و قابلیت تولید گیاهانی سالم، ضخیم و با ارتفاع مناسب وجود دارد. به دلیل کشت جداگانه هر بذر و فضای کافی برای رشد گیاهچه، در این روش صدمه به ریشه کمتر وارد می شود و انتقال گیاهچه ها راحت و سریع می باشد. مدیریت بهتر آبیاری و تغذیه در گلخانه باعث رشد بهتر می شود.
با وجود این، روش تولید نشای مکانیزه پیچیده، سخت و پر هزینه است. تجهیزات و دستگاههای مختلفی مانند مه پاش، بوم های آبیاری، سکوی متحرک، گرمایش ناحیه ریشه، سیستم ریلی، تأمین نور و تهویه مورد نیاز است. به همین دلیل کارشناسان با تجربه باید بر تولید نشاء نظارت داشته باشند. برای تولید نشای مکانیزه فضای بیشتری نسبت به نشای معمولی نیاز است.
مراحل تولید نشای مکانیزه
۱- ساخت و تجهیز گلخانه: برای ساخت گلخانه های استاندارد و تهیه امکانات و تجهیزات لازم نیاز به زمان و هزینه زیادی می باشد.
۲- انتخاب نوع محصول و رقم: بستگی به عوامل مختلفی دارد و یک تولید کننده می تواند محصولات مختلف و ارقام زیادی را با نظارت دقیق تولید نماید. در یک گلخانه می توان چند محصول یا چند رقم را همزمان تولید نمود.
٣- تهیه بستر کشت: بستر کشت می تواند از انواع کودهای آلی و کمپوست و ترکیبی از پیت ماس، کوکوپیت و ماسه باشد. بستر کشت از نظر تأمین مواد غذایی، جذب و نگهداری آب و استحکام بافت یا متلاشی نشدن در اطراف ریشه پس از خارج شدن از سینی، اهمیت دارد.
۴- انتخاب اندازه و جنس سینی: بستگی به محصول و مدیریت تولید کننده دارد و معمولا برای خربزه حفره ها با سلول ها بزرگتر از سلول های سینی گوجه فرنگی است.
۵- پر کردن سینی، قرار دادن بذر در سلول ها و پوشاندن بذرها: پر کردن سینی ها توسط دست یا توسط دستگاه های پر کننده انجام می شود. سپس با دست یا دستگاههای مخصوص بذرها درون بستر کشت سی۔ شوند. ماسه، پرلیت یا ورمی کولیت بر روی بذر قرار می گیرد. میزان پوشش بذر باید مناسب باشد تا بذرها خفه نشوند.
۶- آبیاری مناسب: آبیاری به صورت دستی، تونل های آبیاری و بوم ها یا نازل دستی انجام می شود.
۷- تغذیه: در طول زمان رشد در گلخانه باید برنامه تغذیه دقیق و در زمان مناسب انجام شود. بسته به نوع گیاه، محیط کشت و کیفیت آب (نمک، مواد غذایی و قلیائیت) برنامه ریزی متفاوت است. علائم کمبود در انشای خربزه باید به خوبی بررسی و عناصر غذایی مورد نیاز استفاده شود.
۸- کنترل رشد: ارتفاع، قطر ساقه و تعداد برگ باید به اندازه مناسب باشند. توسط نور، درجه حرارت، آب و تغذیه می توان رشد را تحت کنترل داشت. در جدول ۲-۱ درجه حرارت های مناسب برای محصولات در گلخانه تونلی نشای مکانیزه نشان داده شده است.
نشای خربزه جهت انتقال به زمین اصلی باید دارای شرایطی از قبیل ارتفاع مناسبا، میان گره های کوتاه، رنگ سبز یکنواخت برگها، سطح برگ و تعداد برگ کافی، ریشه فعال و سالم، عدم گلدهی، یکنواخت بودن نشاء، خارج شدن راحت نشاء و عدم وجود بیماری و حشرات باشد.
انتقال نشاء
چند هفته قبل از انتقال نشاءها، علفهای هرز را از بین برده و محل کاشت را شخم می زنند. اگر خاک ضعیف باشد یک لایه کود دامی پوسیده به ضخامت پنج سانتی متر به زمین اضافه می گردد.
اگر خاک خشک باشد آبیاری صورت می گیرد. برای گرم شدن خاک یک هفته قبل از کشت، محل مورد نظر با تونل های پلاستیکی یا شیشه ای پوشانده می شود. زمانی که گیاهچههای خربزه سه یا چهار برگ حقیقی داشته باشند، زمان مناسب جهت انتقال می باشد.
هنگام انتقال نشاءها روی پشته ها چاله هایی به اندازه حجم ریشه های درون گلدانهای توربی ایجاد کرده، نشاءها را از گلدانها در می آورند و جهت جلوگیری از پوسیدگی قارچی ۵/۲ سانتیمتر بالاتر از سطح خاک در کف چاله می کارند. گرچه خاک اطراف محل کاشت نباید سفت گردد اما آبیاری باید صورت گیرد. در زمان آبیاری باید دقت شود که آب دورتر از ساقه بوته ها جریان پیدا کند.
عملیات نشاء کاری خربزه را می توان با استفاده از دستگاه نشاکار انجام داد. این دستگاه قابلیت کاشت دو تا شش ردیف نشاء را دارد که هر ردیف آن می تواند ۴۰۰۰ نشاء را در ساعت کشت نماید. قابلیت پهن کردن نوار آبیاری، آبدهی نشاء و کوددهی به صورت همزمان در حین کشت را دارا میباشد. این دستگاه قابلیت تنظیم فاصله بین دو ردیف کشت از ۴۵ تا ۱۰۰ سانتیمتر و فاصله روی ردیف از هشت تا ۱۰۰ سانتی متر را دارد. توانایی تراکتور کشنده دستگاه نشاکار حداقل ۳۵ اسب بخار است. علاوه بر خربزه برای کشت گوجه فرنگی، توتون، فلفل، هندوانه، کاهو، کلم، چغندر قند و کلیه سبزیجات کشت شده به صورت نشاء مناسب می باشد.
تاریخ کاشت و تراکم خربزه
تاریخ کاشت و تراکم از عوامل مهم در تولید محصولات کشاورزی می باشند. مشرف قهفرخی (۱۳۸۹) با بررسی تأثیر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر عملکرد کمی و کیفی جمعیت پیشرفته خربزه شادگانی در کشت بهاره خوزستان نشان داد که از نظر عملکرد تاریخ کاشت ۱۰ اسفند ماه و فاصله بوته ۴۵ سانتی متر با عملکرد ۱۳۸۴۰ کیلوگرم در هکتار بیشترین تولید را داشته است.
بذر خربزه را مستقیما در اواسط یا اواخر بهار در مناطق معتدل در زمین اصلی می کارند. کاشت در مناطق گرمسیر در زمین اصلی در اواخر زمستان انجام می شود. کاشت آن هم به صورت پشته با جوی عمیق و هم پشته با جوی کم عمق یا سیستم فارو انجام می شود.
هرسینی (۱۳۷۴) بهترین تاریخ کاشت خربزه در کنگاور را در اوایل اردیبهشت ماه گزارش نمود. وی بهترین تاریخ کاشت خربزه و طالبی را اواخر فروردین ماه در قصر شیرین و رقم مناسبی را آناناسی گزارش نمود.
برهانی (۱۳۴۶) بهترین تاریخ کاشت خربزه رقم هانی دیو را در منطقه جیرفت اول بهمن ماه تشخیص داد. در حالی که جهانبخشی (۱۳۴۶) بهترین تاریخ کاشت خربزه رقم مزبور هانی دیو) را در منطقه زابل نیمه اسفند ماه گزارش کرد.
منطقه مشهد نشان داد که در تاریخ کاشت پنجم اردیبهشت و فاصله کاشت ۶۰ سانتی متر بیشترین عملکرد برابر با ۱۴۴/۲۶ تن در هکتار و در تاریخ کاشت پنجم خرداد و فاصله کاشت ۹۰ سانتی متر کمترین عملکرد برابر با ۶۲۵/۱۹ تن در هکتار به دست آمد.
در آزمایشی در برزیلی سه تاریخ کاشت و چهار رقم خربزه مورد بررسی قرار گرفتند که در این آزمایش اثر تاریخ کاشت روی تعداد کل میوه در هکتار معنی دار بود.
(۲۰۰۳ ,.Silva et al)
در کشت با جوی عمیق فاصله نهرها چهار متر و کشت روی ردیف دو طرفه با فاصله ۵۰ تا ۷۵ سانتی متر انجام می شود و در کشت به صورت نهرهای کم عمق فاصله ردیف ها سه متر است اما کشت یک طرفه صورت می گیرد (تقی لو و عدالت، ۱۳۸۲).
فاصله ردیف های کاشت خربزه بسته به زودرس و دیررسی ارقام و رشد بوته ها از دو تا سه متر و فاصله بوته ها روی پشته از ۵۰ تا ۷۵ سانتی متر متغیر است. عمق کاشت حدود یک تا دو سانتی متر می باشد و برای یک هکتار حدود ۵/۲ تا سه کیلوگرم بذر مورد نیاز است.
اسپلیت استوسر (۱۹۹۰ ,Splittstoesser) گزارش کرد که فاصله مناسب برای کشت خربزه دو تا سه فوت (۶۱ تا ۹۱ سانتی متر) روی ردیف می باشد.
ماینارد و اسکات (۱۹۹۸ ,Maynard and Scott) طی بررسی که بر روی الگوی کاشت خربزه در
جنوب و شمال ایندیانا با دو فاصله بین ردیف ۵/۱ و ۱/۲ متر و چهار فاصله بوته ۱۵۰، ۱۲۰، ۹۰ و ۶۰ سانتی۔ متر روی ردیف کاشت انجام دادند، اعلام داشتند که عملکرد و تعداد میوه در هر هکتار با افزایش تعداد بوته ها از ۳۰۷۴ تا ۱۰۷۶۴ بوته در هکتار افزایش یافته است. عملکرد و تعداد میوه در هر هکتار با کاهش فاصله بوته ها بر روی هر پشته از ۱۵۰ سانتی متری به ۶۰ سانتی متری نیز به طور خطی افزایش و زودرسی محصول نیز به صورت درصدی از کل عملکرد با کاهش فاصله بوته ها بر روی پشته طی دو سال آزمایش به طور خطی افزایش یافته است.
توصیه در مورد تراکم بوته خربزه جهت قسمت های مرکزی و غربی ایالات متحده برای عرض پشته ها ۲/۱ تا ۸/۱ متر و برای فاصله بوته روی هر ردیف ۹/۰ تا ۲/۱ متر بوده است (۱۹۹۳ Foster).
جعفری (۱۳۸۴) به منظور تعیین مناسب ترین فاصله بوته روی ردیف و همچنین فاصله بین ردیفها عرض پشته ها)، آزمایشی را در مرکز تحقیقات کشاورزی ورامین روی دو رقم خربزه مشهدی و ایوانکی که بیشترین سطح زیر کشت را در منطقه مذکور دارند، انجام داد. نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین عملکرد میوه، درصد مواد جامد محلول و متوسط وزن میوه برای هر دو رقم در عرض پشته سه متر و فاصله ۸۰ سانتی متر بوته ها روی ردیف به دست آمد.
پدروسا و همکاران (۱۹۹۱Pedrosa et al) در تحقیقی اثر تراکم کاشت بر روی رقم خربزه والنسیانو آمارلو را بررسی نمودند که بهترین نتایج همراه با اندازه میوه، وزن میوه، بازار پسندی محصول و عملکرد میوه (بیش از ۱۶ تن در هکتار) در شرایط دو شاخه در هر بوته و یک بوته در هر چاله به دست آمد.
مندلینگر (۱۹۹۴ ,Mendlinger) تأثیر افزایش تراکم بوته و شوری را بر روی عملکرد و کیفیت میوه خربزه بررسی کرد. رقم خربزه گالیا با تراکم ۲، ۴ و ۸ بوته در متر مربع در زمینی با شوری آب آبیاری ۲/۱ تا هشت دسی زیمنس بر متر بررسی گردید. افزایش تراکم بوته سبب افزایش معنیدار تعداد میوه در واحد س طح گردید. ولی این امر سبب کاهش میانگین وزن میوه گردید. کل عملکرد میوه تحت تأثیر تراکم بوته قرار نداشت. میانگین وزن میوه به طور ثابتی با افزایش تراکم بوته و غلظت شوری کاهش یافت و با افزایش شوری کل مواد جامد محلول افزایش یافت ولی با افزایش تراکم بوته این صفت کاهش پیدا نمود.
تراکم بوته از ۳۵۰۰ تا ۴۵۰۰ بوته در هکتار متفاوت است. با در نظر گرفتن فواصل فوق در هر پشته فقط یک طرف آن را می کارند. در هر چاله حدود دو تا سه دانه بذر ریخته و روی آنرا با خاک می پوشانند و پس از اینکه بوته ها چهار برگه شدند یک بوته قوی آن را نگه داشته و بقیه را از نقطه تماس با خاک قطع می نمایند.
معمولا کشاورزان بیش از میزان لازم بذر مصرف می کنند و تا حدود ۴-۳ کیلوگرم در هکتار ممکن است بذر کشت شود. علت آن این است که اگر احیانا به دلایلی بذری سیز نشد و یا بوته آن ضعیف بود از بین آنها بوته قوی تر و مناسب تری انتخاب گردد. میزان مصرف بذرهای اصلاح شده و با کیفیت که قوه نامی بالایی دارند، حداکثر تا یک کیلوگرم در هکتار می باشد.
در صورتی که تراکم بوته در مزرعه بالا باشد، شاخ و برگها در هم فرو می روند و مشکلاتی برای برداشت میوه ها ایجاد شده و حرکت در مزرعه باعث آسیب به گیاهان می شود. در تراکم پایین نیز تعداد میوه لازم در واحد سطح و در نتیجه عملکرد میوه کاهش پیدا می کند. در تراکم مطلوب، کود سرک و وجین علف۔ های هرز به کمیت و کیفیت محصول کمک مؤثری می کند.
در مناطقی که سرعت باد ناچیز است و احتمال جابجا شدن بوته ها وجود ندارد، می توان بذرها را در دو طرف پشته یا نوارهای آبیاری کشت نمود و اجازه داد بوته ها در دو طرف و عمود بر مسیر نوار آبیاری رشد کنند که در این حالت فاصله ردیف ها یا نوارهای آبیاری از هم بیشتر خواهند شد. ولی در مناطق بادخیز که امکان جابجایی بوته ها بوسیله نیروی باد وجود دارد، بهتر است کشت فقط در یک طرف پشته و به عبارتی در پایین دست نوارها انجام شود. انجام آن به این علت است که همواره سعی شود توار مرطوب ایجاد شده در یک طرف بوته ها واقع گردد تا خربزههای تشکیل شده در روی خاک مرطوب قرار نگیرند. زیرا اگر خاک زیر بوته ها و یا میوه ها برای مدت طولانی مرطوب بماند، محیط برای رشد قارچ ها مهیا شده و پوسیدگی میوه ها را به دنبال خواهد داشت و گاهی ممکن است منجر به بوته میری شده و مقدار زیادی از محصول از بین برود.
کشت مخلوط خربزه با سایر گیاهان زراعی
یکی از جنبه های مطرح در کشاورزی پایدار، کشت مخلوط گیاهان است. کشت مخلوط عبارت است از کشت بیش از یک گیاه در یک قطعه زمین و در یک سال زراعی به نحوی که یک گیاه در اکثر دوره رویش خود در مجاورت گیاه دیگر باشد.
در واقع رقابت برای نهادهها، فضا، نور و آب اساس این سیستم کشت را تشکیل می دهد. قدمت سیستم زراعت مخلوط، ریشه در تاریخ کشاورزی انسان دارد، که در آن هدف ایجاد تنوع در اکوسیستم های کشاورزی و بهره گیری متعادل و منطقی از منابع و نهاده ها می باشد. در این نوع کشت، مجزا کردن مساحت هر نوع محصول به آسانی مقدور نیست.
کشت مخلوط و سیستم های چند کشتی پاسخی است به بسیاری از مسائل و مشکلات کشاورزی که عمده ترین آنها افزایش کارایی استفاده از منابع موجود و افزایش عملکرد در واحد سطح زمین و نیز افزایش تنوع و ایجاد ثبات بیولوژیکی است.
سیستم چند کشتی از ابتدایی ترین انواع کشاورزی سازمان یافته است، در آغاز تاریخ زراعت، مزارع به صورت چند کشتی وجود داشته اند، چند کشتی عبارت از کشت دو یا چند محصول در یک زمین و در یک سال و به عبارت دیگر تشدید کاشت در بعد زمان و مکان می باشد و به دو گروه اصلی شامل کشت متوانی و کشت مخلوط تقسیم می شود.
واندرمیر (۱۹۸۹ ,Vanderineer) معتقد است سیستم کشت مخلوط هنگامی سودمند است که منابع محیطی مورد نیاز دو گونه به طور مناسبی از یکدیگر جدا باشند و چنانچه این گونه ها در مجاورت یکدیگر قرار گیرند قادرند از عوامل محیطی استفاده بهینه نمایند.
با توجه به اینکه در حال حاضر یکی از مهمترین اهداف سیاستگزاران در بخش کشاورزی، سودآور نمودن هر چه بیشتر فعالیت های کشاورزی در سطح مزرعه و افزایش درآمد زارعین می باشد، لذا یکی از راهکارهای مناسب برای نیل به این هدف، به کارگیری سیستم کشت مخلوط با توام می باشد.
تعیین بهترین گیاه همراه خربزه باعث خواهد شد که بدون صرف انرژی و امکانات اضافی از واحد سطح، محصول بیشتری برداشت شده و طبعأ درآمد زارعین افزایش یابد.
در همین راستا تحقیقی توسط مظهری و سبحانی (۱۳۸۸) جهت ارزیابی و تعیین مناسب ترین گیاه همراه خربزه در کشت مخلوط در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی طی دو سال متوالی انجام شد. در این تحقیق پنج گیاه پیاز، لوبیاسبز، سیب زمینی، بادمجان و چغندر لبویی به عنوان گیاهان همراه خربزه (خربزه قصری) انتخاب شدند که با توجه به فاصله سه متری خطوط خربزه در سمت مقابل خط خربزه (طرف دیگر پشته) با فواصل توصیه شده روی خط برای هر گیاه کشت شدند. نتایج تجزیه دو ساله نشان داد که کشت خالص خربزه و کشت خربزه همراه با سیب زمینی بیشترین عملکرد میوه خربزه را داشتند. به عبارت دیگر کشت سیب زمینی همراه با خربزه نه تنها باعث کاهش عملکرد خربزه نشد بلکه با استفاده از همان نهاده ها یک محصول دیگر تولید گردید. به طور کلی کشت گیاه همراه از جمله سیب زمینی و چغندر علوفه ای همراه با خربزه توجیه اقتصادی خوبی دارد.
قلمه
تکثیر رویشی بوته های انتخاب شده توسط قلمه آسان است. ساقه های جوان در حدود پنج سانتی متر جدا می شوند. برگها از ساقه جدا شده اما نقاط رویشی باقی می مانند. سپس در یک محلول اسید ایندول-۳بوتیریک قرار می گیرند و بعد از آن در مخلوطی از خاک و شن گذاشته می شوند.
شرایط مناسب نگهداری ساقه ها، درجه حرارت متوسط و محیط اشباع از رطوبت در یک هفته است. در
این صورت ساقه ها می توانند در صفحات پلاستیکی قرار گیرند. سپس رطوبت نسبی به آرامی برای هفته های بعد کاهش پیدا می کند. ریشه ها به تدریج ظرف دو هفته ظاهر می شوند.
پیوند در خربزه
هدف پیوند در خربزه، ایجاد مقاومت به پژمردگی فوزاریومی، پژمردگی دراثر فیتوفتورا و دماهای پایین می باشد. پیوند روی نوعی کدو به نام white gourd انجام می شود. بوته های خربزه عمدتا با روش مجاورتی زبانهای پیوند زده میشوند.
بیشتر در گیاهشناسی خربزه، ارقام خربزه، داشت خربزه ،برداشت خربزه
