هایپر تره بار | اقلیم و منطقه در باغبانی
13 مرداد 1397

عوامل تعیین کننده اقلیم منطقه

زاویه تابش خورشید و زمان ثابتی خورشید دو چیز تعیین کننده اقلیم هستند.

الف – عرض جغرافیایی : هر چه عرض جغرافیایی بیشتر باشد چون نور خورشید با زاویه کمتری به سطح زمین می تابد، میزان دمای محیط و شدت نوری که در دسترس گیاه قرار می گیرد کمتر می شود.

ب- ارتفاع منطقه: زیاد شدن ارتفاع از سطح دریا باعث کاهش دمای محیط می گردد و در نتیجه گاهی مناطقی شمالی تر ولی کم ارتفاع تر مانند خوزستان از مناطق جنوبی تر ولی مرتفع تر مانند فارس گرم ترند. به ازای هر یک کیلومتر ارتفاع ۶ درجه کاهش دما وجود دارد.

دمای حداقل زمستانه و وجود سرمای دیررس بهاره

بر روی بقا و سلامت گیاهان تأثیرگذار است. سرما و یخبندان بهاره که در موقع گل دادن درختان یا بعد از آن بروز می کند بیش از سرمای پاییزه صدمه و خسارت وارد می کند. لذا توصیه می شود که در مناطقی که امکان بروز سرماهای دیررس بهاره زیاد است یا مناطقی که دمای آن به ۵- می رسد میوه های منطقه گرمسیر کشت نکنیم و بایستی از ارقام دیرگل جهت کشت استفاده نمود. سرمای دیررس بهاره بر روی عملکرد و خسارمت روی گلها مهم است، در مناطقی که سرمایی دیررس بهاره دارند باید از کشت درختانی که زود گل ده هستند مثل بادام، زردآلو، هلو وألو جلوگیری کنیم.

شدت یا ضعف تابش نور خورشید

در نقاطی که هوا ابری است طبیعتا نور خورشید به مقدار کافی به درختان نمی رسد، پس باید فاصله درختان را بیشتر گرفت و برعکس در مناطقی مثل جنوب کشورمان که نور و حرارت شدید و گرم و تشعشع زیاد است، نور زیاد باعث سوختن برگ و گاهی تنه درختان می شود، پس باید درختان را نزدیک به هم کاشت. تابش نور خورشید سبب انجام معمل فتوسنتز در گیاه و در نتیجه تشکیل مواد غذایی در آن شده و از طرف دیگر باعث ایجاد شرایط مناسب برای فعالیت گیاهان و گرم شدن زمین می شود.

دمای مناسب در فصل رشد

درجه حرارت هوا در فصول مختلف عاملی است که انسان کمتر می تواند در آن تأثیر داشته باشد. لذا ضروری است که قبل از احداث باغ آماری از میانگین درجه حرارت هوای منطقه در فصول مختلف چندین سال گذشته را در دست داشته باشیم و پس از آن نوع رقم مورد نظر را انتخاب و خرس نماییم. مناطق معتدل خنک مناسب برای سیب، گیلاس، آلبالو، گردو، آلو و گلابی و مناطق معتدل گرم مناسب برای به، هلو، شلیل، بادام، زردآلو، انار، انجیر و فندق می باشد.

در مناطقی که دمای بالای ۳۸ درجه دارند یا آفتاب شدید دارند دچار سیاه شدن مغز می شوند زمان رسیدن گردو یعنی اواخر تابستان اگر خیلی خنک باشد و یا بارندگی اخر فصل داشته باشیم مغز گردوها چروکیده و قهوه ای می شود.

سیب در مناطق با تابستان گرم دارای کاهش عملکرد و کاهش کیفیت رنگ میوه و انباردار ضعیف است. صمغ زایی هسته دار ها در شرایط آب و هوایی گرم زیاد می شود. شرایط آفتاب شدید باعث تیره شدن پوست آثار و عدم رنگ گیری دانه ها در زیر منطقه پوست سیاه شده می شود. پسته نیازمند تابستان های گرم و طولانی است تا مغز آن پر شود. (مرکبات شمال دارای پوست نازکه و پر آب و ترش ترند به خاطر آن که نور کم است.

طول فصل رشد

یعنی فاصله از آخرین یخبندان بهاره تا اولین یخبندان پاییزه، از این نظر در ایران مشکلی نداریم ولی در دنیا مشکل ساز است به طور مثال گردوی پکان نیازمند فصل رشد طولانی است و یا سیب گرانی اسمیت یک فصل رشد طولانی می خواهد، که در ایران در کرج میوه خوبی می دهد ۱۸۰ تا ۲۰۰ گرم ولی در اروپا به خصوص انگلیس همین رقم، میوه خوبی ندارد ۱۲۰ تا ۱۴۰ گرم و در جنونیه فرانسه و پرتقال به دلیل طول فصل رشد کوتاه محصول خوب نمی دهد گاها طول فصل رشد با درجه روز بیان کننده است.

صفر فیزیولوژی گیاه – میانگین دمای روزها = درجه روز و با واحد گرمایی

دوری و نزدیکی به آبهای سطحی

درختان میوه از نظر ارتفاع از سطح دریا هر کدام در حد معینی رشد و نمو می نمایند و این موضوع در انتخاب درختان مناسب برای منطقه اهمیت فراوانی دارد. مخازن بزرگ آبهای سطحی مثل دریا، دریاچه ها و رودخانه های خیلی بزرگ می توانند سبب ملایم شدن هوا شده و لذا کشت میوه را در عرضهای جغرافیایی نامناسب امکان پذیر می سازد. بعضی از درختان مانند هلو، شلیل، بادام، زردآلو و گلابی برای به دست آوردن بهترین کیفیت نیاز به تابستان های خشک دارند که باید مد نظر قرار گیرد. پس مخازن بزرگ آبهای سطحی (دریا، دریاچه، رودخانه بزرگ) باعث تعدیل دما شده و کشت برخی از گیاهان را در مناطقی با عرض های جغرافیایی نامناسب امکان پذیر می سازد.

 میزان بارندگی

هر درخت به مقداری آب جهت ادامه حیات خود نیاز دارد و در صورت کافی نبودن بارندگی سالیانه و یا نامنظم بودن این بارندگی، در فصول معین سال بایستی کمبود آن با آبیاری تأمین شود. بر اساس یک قاعده کلی هرگاه منطقه ای دارای بیش از ۷۰۰ میلی متر باران سالیانه با پراکندگی یکنواخت باشد برای پرورش درختان میوه مثل سیب به صورت دیم مناسب است.

در نقاطی که باران سالیانه ۷۰۰-۵۰۰ میلی متر باشد مثل گلابی و گیلاس و آلبالو معمولا ۳-۱ آبیاری تابستانه لازم است و مناطقی که کمتر از ۵۰۰ میلی متر بارندگی داشته باشند نیاز به آبیاری مرتب در سراسر فصل رشد دارند. اکثر قریب به اتفاق نقاط ایران به استثنای کرانه های دریای خزر در گروه سوم قرار دارند و در آنها تنها گیاهان بسیار مقاوم در برابر کم آبی ( از قبیل انگور، بادام، پسته و انجیر) را می توان به صورت دیم پرورش داد و بقیه میوه ها نیاز به آبیاری مرتب دارند.

– شرایط خاک منطقه

بهترین فاصله بر حسب نوع خاک برای درختان معمولی تعیین گردیده که اندازه حداکثر آن مخصوص خاکهای حاصل خیز و عمیق و حداقل آن مخصوص آراضی نامرغوب است. عمق خاک، سطح آب زیرزمینی و میزان نمکهای محلول خاک در بررسی خاک به منظور احداث باغ نکاتی است که از اولویت برخوردار هستند. کمبود مواد معدنی و مواد آلی و تا حدودی هم نامناسبی pH خاک را می توان با افزودن مواد مورد لزوم به خاک جبران کرد. در صورتی که عمق خاک کم باشد گودال هایی با اندازه بزرگ حدود ۲ متر حفر و آن را با خاک پر کرد و درخت را در آن کاشت. البته این امر گران تمام میشود و تنها برای فرآورده هایی مانند مرکبات که بازده زیادی دارند مقرون به صرفه است.

الف) زه کشی خاک: به طوری که درختان میوه خاکهای سنگین و با زهکشی ضعیف را تحمل نمی کنند.

ب) سطح آب زیر زمینی: سطح آبهای زیرزمینی حداقل باید ۹۰ سانتی متر پایین تر از سطح خاک باشد به طوری که عمق خاک برای کشت درختان میوه باید یک تا دو متر باشد. سطح آب زیرزمینی را می توان با زهکشی و میزان نمک را با شستشوی خاک کاهش داد که هر دو عملیات گرانی هستند و تنها در صورت اجبار به احداث باغ در زمینی با این مشخصات اقدام می کنند.

ج) ساختمان خاک: خاک زمینی که برای درخت کاری استفاده می شود نباید خیلی سخت باشد و حداکثر میزان رس آن از حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد بیشتر نباشد، هم چنین بیش از حد شنی بودن زمین نیز مناسب نیست. پس در صورتی که زمین خیلی رسی یا شنی باشد باید نسبت به اصلاح آن اقدام کرد. برای زمینهای رسی می توان به آن کود حیوانی و یا ماسه افزود و در صورت شنی بودن می توان با اضافه کردن مقداری رس یا کود حیوانی آن را تا حدودی اصلاح نمود. پس خاک باید فاقد لایه های سیمانی یا کفه های رسی بوده و یا این لایه ها در عمق حداقل ۱ متر به پایین قرار داشته باشند. درختان میوه دانه دار نسبت به هسته دارها به خاک های سنگین و کفه های رسی و با زهکشی ضعیف مقاومت بیشتری دارند. در دانه دارها مقاوم ترین درخت گلابی است و سپس درخت سیب و درخت به یک مقدار حساس است و در هسته دارها آلو، آلبالو، هر پایه!یی از آنو نسبت به این شرایط مقاوم است و بادام و زردآلو و گردو و به حساس ترین درختان به خاک سنگین است. یکی از مقاوم ترین درختان به زه کشی خاک و غرقاب شدن، خرما است. عمدتا درختان میوه خسارت آنها در خاک سنگین و شرایط غرقاب از فصل بهار و شروع فعالیت رشدی آنهاست که درخت نیازمند مواد و آب بیشتری نسبت به فصول دیگری است.

د) بافت خاک: بهترین بافت خاک، لومی شنی یا شنی لومی و سیلتی لومی و بعد شنی رسی است. گلابی، آلو، آلبالو خاکهای به نسبت سنگین تر را تحمل می کنند و بادام، زردآلو و گردو حساس به خاکهای سنگین هستند و گیلاس و هلو حساسیت متوسطی دارد. برای جذب عناصر فلزی مثل آهن، منیزیم، مس، pH حدود ۵/۵  تا ۶ بهترین pH است. آهک خاک: درخت سیب آهک را تا ۱۰٪ تحمل می کند و گلابی ۶ تا ٪۸ را تحمل می کند. در دانه دارها درخت به، حساس ترین درخت به آهک شکل ۲۵: تعیین اسیدیته خاک است که زیادی آهک باعث یکروز گیاه و حالت آبلق شدن برگها خاک به وسیله رنگ می شود و در هسته دارها مقاوم ترین درختان بادام، زردآلو و آلبالو، هلو و بعد شلیل است.

شیب زمین

اگر زمین شیبی حداکثر تا ۵٪ داشته باشد کشت درختان میوه بدون انجام عملیات مقدماتی چندانی قابل انجام است ولیکن در شیبهای بالای ۵٪ کشت معمولا روی خطوط تراز یا کنتور و گاها بر روی تراس انجام می شود.

شیب ۵% یعنی در ۱۰۰ متر طول ۵ متر اختلاف ارتفاع وجود دارد). شیب زمین بر حسب جهت آن می تواند بر دما اثر مثبت و یا منفی داشته باشد. در نیمکره شمالی، شیب های رو به جنوب حداکثر مقدار نور خورشید را دریافت می دارند. این گونه اراضی در بهار نمودار گرم می شوند و در تابستان گرم تر و خشک ترند و در پاییز دیرتر ببرد می گردند.

بنابراین در مناطق سردسیر خطر سرمازدگی زمستانی این اراضی کمتر ولی از نظر سرمازدگی بهاره سرمازدگی گل ها بیشتر است و در جمع فصل رشد طولانی تری در اختیار گیاه قرار می گیرد. مثال بارز این نوع زمین ها، اراضی واقع در نشیب های رو به جنوب دامنه البرز در کنار دریای مازندران است که از سایر نقاط أن منطقه برای کشت مرکبات مناسب تر است.

نشیب هایی رو به شمال، درست بر عکس نشیب های رو به جنوب عمل می کنند و در مناطق گرم تر مانند است زبان و نیریز فارس برای کشت درختان خزان دار می تواند مفید باشد. شیبه های رو به شرق و یا غربه حدواسط دو نوع دیگر هستند، پنل در نقاطی که احتمال بروز سرمای دیررس بهاره زیاد است باید گوشش نمود تا حدالامکان باغ های میوه در زمین های شیبدار احداث گردند که دلیل این امر سنگین تر بودن هوای سرد نسبت به هوای گرم است که بر روی سطوح شیب دار می لغزد و در نقاط گود و کفلها جمع می گردد و به گیاهان موجود در آنها آسیب می رساند.

باد غالب

وجود بادهای غالب در منطقه در صورتی که منطقه بادخیز بوده و غالبا باد دارای جهت وزش مشخصی باشد برای کشت در آن منطقه، باید از درختان بادشکن استفاده کرد. باد شدید باعث افزایش تعرق و کاهش آب در گیاه شده و درخت، کاهش رشد داشته و دیر میوه دهی دارد. کاشت بادشکن در سمت نمود به جهت بادهای اصلی محلی قبل از کاشتن درختان میوه باید به فاصله حداقل ۵ متر از اولین ردیف انجام گیرد، به عبارتی فاصله بادشکن ها با درختان اصلی حداکثر ۵ متر است.

بادهای موسمی

در بعضی مناطق در فصولی از سال بادهای شدیدی می وزد که دارای اثراتی به شرح ذیل است:

الف- در فصل گلدهی با سکته ریزش گل و میوه می شود.

ب- باعث به هم خوردن شاخه ها و زخمی شدن شاخه ها و میوه ها می شود.

ج- در حین سم پاشی مشکلی به وجود می آورد.

د- باعث کج شدن ریشه ها و یا ریشه کن شدن درختان می شود.

ه- مانع پرواز زنبور عسل و گرده افشانی مناسب می شود.

تگرگ و برف

برف و تگرگ در بعضی مناطق سبب شکستن شاخه ها و یا زخمی شدن میوه ها و همچنین سبب ریزش گل و میوه می شود. اطلاع از این موضوع انتخاب گیاهان مقاوم تر را ایجاب می کند.

رطوبت نسبی هوا

بالا بودن رطوبت نسبی هوا در دیررسی شیودها و همین طور از نظر شیوع بیماری های قارچی مختلف در درختان میوه حائز اهمیت است.

آب کافی و مناسب

میزان آب مورد نیاز درختان میوه نسبت به نوع آنها متفاوت است. البته در زمین هایی که آب مصرفی برای آبیاری از آبهای زیرزمینی یا آب رودخانه تأمین می شود، اطلاع از ترکیبات شیمیایی و مواد مختلف موجود در آن و نیز درجه حرارت آب لازم است.

علاوه بر نکات فنی مطرح شده بعضی نکات و جنبه های اقتصادی وجود دارد که حتی تأثیر آن بیشتر از نکات فنی است این مسائل می تواند در انتخاب منطقه برای کاشت یک درخت میوه خاص مد نظر قرار گیرد که از جمله: ۱- قدرت جذب بازار ۲- وجود راههای ارتباطی و هزینه حمل و نقل ۳- ظرفیت سردخانه های موجود در منطقه ۴- وجود کارخانه های تبدیلی یا فرآوری است.