نام علمی : PINICA GRANATUM
انگلیسی: POMEGRANATE
فرانسه: GRANADE
آلمانی: GRANATAPFEL
۱- گیاه شناسی
نامش به لاتین MALUS GRANATUM به معنی سیب پر دانه” یا “پر بذر از خانواده PUNICACEAE و نام قدیمش MALUS PUNICUS یعنی سیب کار تاژ” بوده و موطن اصلی آن خاور نزدیک بویژه ایران است. هم اکنون نوع ترش مزه اش به طور وحشی در جنگلهای شمال ایران به فراوانی وجود دارد.
انار از ایران از سمت غرب، به یونان و از سمت شرق، به هندوستان منتقل شده و در دنیای قدیم گسترش یافت. با وجود این، در آسیا جز در چند کشور مانند: ایران، افغانستان و ازبکستان، در سطح وسیع کاشته نمی شود. در اروپا، مرکز عمده تولید آن اسپانیا و در افریقا، کناره های شمالی آن قاره یعنی سواحل جنوبی دریای مدیترانه است.
انار در سال ۱۵۲۱ به وسیله مسیونرهای مذهبی به مکزیک و در سال ۱۷۹۲ به کالیفرنیا برده شد. به دلیل عدم استقبال مردم از تازه خوری آن، توسعه چندانی نیافت. در حال حاضر، سطح زیر کشت آن در آمریکا به حدود ۱۰۰۰ هکتار می رسد که آن هم بیشتر به ایالتهای کالیفرنیا و تکزاس محدود می شود. حال آنکه، طبق آمار سال ۱۳۶۳ سطح زیر کشت انار در ایران به تنهایی ۳۳۲۵۳ هکتار با محصولی معادل ۴۵۲۲۰۱ تن بوده است که محصول هر هکتارش، ۱۳۶۲۸ کیلوگرم می شود.
انار درختچه ایست یک پایه یعنی، گرده هایش مادگی خودش را بارور می کند. گلهای قشنگش بسته به نوع و واریته، به رنگ قرمز آتشی، زرد یا سفید دیده می شوند. بزرگی میوه هایش، از اندازه یک سیب شروع شده و تا چند برابر ش هم می رسد. آب انار سرشار از ویتامین های .C و B6,B2 B است. پوستش چرمی و سخت باکنجهای زیاد است که داخل آن دانه های فراوانش در کنار یکدیگر چیده شده اند، رنگ دانه ها در انواع مختلف متفاوت بوده و می تواند سفید، صورتی، قرمز، قرمز آتشی یا قرمز تیره نزدیک به سیاه باشد. مزه آن نیز در انواع انارها فرق می کند بعضی ها ترش، برخی لب ترش و عده ای شیرین مزداند. هر دانه یا بذر به وسیله یک پوسته نازک احاطه شده که داخل آن مایعی ترش، لب ترش یا شیرین وجود دارد که با فشار به وسیله انگشتها، ترکیده و به خارج می ریزند. همین مایع است که در نهایت هم به هر انار مزه مخصوصش را می دهد. پوستش، سابقا در مبارزه بر ضد کرم کدو مورد استفاده قرار میگیرفت ولی امروزه، با تهیه داروهای شیمیایی دیگر مصرف دارویی ندارد. در دباغی، از پوست انار استفاده می شود. در صنعت قالیبافی هم اکنون نیز از پوست انار رنگ قرمز ثابت و زیبایی برای رنگ کردن پشمها تهیه می شود درختچه های وحشی انار، دارای خارند. گاهی اوقات حتی روی تنه درختان نیز خارها دیده می شوند. برگهای چند روزه، که تازه از جوانه ها بیرون آمده اند، حنایی رنگ و برگهای کاملش، سبز خوشرنگ هستند که آثاری از رنگ حنایی در آنها جلب نظر می کند.
رنگ پوست میوه های کروی شکل انار هم در انواع آن فرق کرده و می تواند قهوه ای روشن، قهوه ای تیره، سرخ و زرد یا ارغوانی و حتی سیاه باشد.
امروزه انار از کشورهای معتدل گرفته تا مناطقی با آب و هوای نیمه استوایی و حتی استوایی کاشته می شود. بلندی درختچه آن تا ۶ متر هم می رسد ولی به صورت وحشی از ۵/۲ متر بلندتر نمی شود. گلهایش در انواع وحشی، کم پر و در انواع تربیت شده، پر پرند که از بغل برگهای براقشان جوانه زده و ظاهر می شوند.
انار از دیرباز در زندگی فینیقیها از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. در سنگ نوشته های مصریها متعلق به ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، بارها شکل انار دیده می شود و هنگام دفن مرده ها، اناری هم در کنارش می گذاشتند. این میوه در فرهنگ اسرائیلیها هم اهمیت بسزایی داشت. یونانیها، انار را از فینیقیها گرفته و در کشورشان کاشته و ازدیاد کردند و به دلیل داشتن دانه های زیاد، از آن به عنوان سمبل باروری یاد می کردند. رومیها انار را از یونان به کشورشان برده کاشتند. امروزه این میوه در همه کشورهای اطراف دریای مدیترانه همچنین کالیفرنیا کاشته می شود.
۲– آب و هوا
درخت انار بومی مناطق استپی معتدل است. در نقاطی که زمستانهای نسبتا معتدل داشته باشد، کاشته می شود. آب و هوای ایده آل برای رشد خوب درختهای انار، زمستانهای خشک و معتدل و تابستانهای نسبتا گرم و خشک و حدود ۴۰ درجه سانتیگراد است. در آب و هوای گرمتر، رشدش مختل می شود. با وجود این، در مناطق نیمه استوایی و حتی استوایی هم کاشته می شود. هوای گرم تابستان نباید مرطوب باشد تا درخت انار بتواند در آن خوب رشد کرده و محصول دهد. برای رسیدن و محصول خوب دادن، نیاز به طول زیاد روزه دارد به طوری که مدت تابش روزانه نور خورشید زیاد باشد. بنابراین، مناطقی که تابستانی با روزهای طولانی و خشک و نسبتا گرم دارند، برای رشد انار مناسبند. انار، سرمای زمستانی ۱۲ تا ۱۵ درجه سانتیگراد زیر صفر را تحمل می کند ولی در هنگام فعال شدن نهال یا پیش از خواب زمستانی سرمای صفر درجه نیز می تواند صدمات قابل ملاحظه ای به درخت وارد آورد. سرمای پایین تر از ۱۵ درجه سانتیگراد زیر صفر به وی صدمه می زند به همین دلیل، کاشت آن در مناطقی از کشور که زمستانهایشان سردتر می شود، قابل توصیه نیست.
به هنگام رسیدن میوه، هوای خنک، بویژه وجود اختلاف درجه گرما در شب و روز، به رنگ گیری پوست و حبه هایش کمک میکند.
انار نسبت به کمبود رطوبت خاک، بسیار مقاوم است ولی برای تولید محصول مرغوب و فراوان در مناطق خشک به آبیاری منظم نیاز دارد. مرغوبیت و خوشمزگی انار، تا حد زیادی به شرایط آب و هوای منطقه بستگی دارد. هوای مرطوب برایش به هیچ وجه جالب نیست و در چنین هوایی میوه هایش خوشمزه نمی شوند.
۳– آبیاری
باران مورد لزوم انار حدود ۵۰۰ الی ۶۰۰ میلی متر است. در مناطق خشک، کمبودش را مصنوعه به وسیله آبیاری جبران می کنند. آبیاری باید به طور صحیح، به مقدار لازم و در فواصل معین انجام گیرد. از هنگام شروع گل دادن، فواصل بین دو آبیاری را کوتاه می کنند. یک ماه پیش از برداشت محصول، آن را شدت داده، فاصله بین دو آبیاری را باز هم کوتاه تر می کنند تا درخت بتواند میوه هایش را به حداکثر بزرگی ممکن رسانیده و مزه اش نیز بهتر و مطبوعتر شود.
در تابستان هم به دلیل گرمای زیاد هوا و تبخیر بیش از حد برگها، بهتر است فاصله بین دو آبیاری را کوتاهتر کرد. در زمستان عده ای از باغداران به باغهایشان اصلا آب نمی دهند و به بارانهای زمستانی قناعت می کنند. عده ای تنها یک بار در زمستان و گروهی دیگر هر ۱۵ روز یک بار، باغهای انارشان را آبیاری می کنند.
در سه سال اول پس از کاشت نهالها، هر ۷ الی ۱۰ روز حداقل یک بار آبیاری می کنند. پس از شروع باردهی، فاصله بین ۲ آبیاری را می توان زیادتر کرد. بعضی ها این فاصله را تا ۲۰ یا حتی ۳۰ روز هم می رسانند. البته واضح است – همان طوری که گفته شد که به ویژه در مناطق خشک، هر چه این فاصله کمتر باشد، درختچه انار امکان رشد بهتر و سریعتری را خواهد داشت و علاوه بر آن میوه ها نیز پرآبتر و خوشمزه تر خواهند شد.
در مناطق خشکی که دور آبیاری هر ۱۲ تا ۱۵ روز یک بار بود، نتایج بسیار خوب گرفته شد به طوری که میوه های حاصله بزرگتر، پرآبتر و خوشمزه تر از سایر نقاط بوده اند.
در صورت بالا بودن سطح آب زیرزمینی، نباید انتظار محصول خوب و زیادی از درختهای انار داشت. در این حال زهکشی زمین و باغ لازم ترین کاری است که باید انجام گیرد.
خارهای موجود روی تنه و شاخه های درختچه انار، وسیله ای برای مقابله با کم آبی است. به همین دلیل هم اگر انار را در تابستان دیرتر از سایر درختان آبیاری کنند اشکال فوق العاده نخواهد داشت، بدین معنی که معمولا به قیمت زندگیش تمام نخواهد شد.
۴– خاک
بهترین نوع زمین برای رشد درخت انار زمینهای سبک شنی – رسی است که PH آن ۵/۶ تا ۸ باشد. ولی به طور کلی انار در همه نوع زمین می روید و محصول می دهد. زمینهایی که از لحاظ بعضی از عناصر غذایی، نسبتا فقیر هم باشند، برای کاشت درخت انار می توانند مورد استفاده قرار گیرند. حتی در چنین شرایطی هم رشد مناسبی از خود نشان می دهد. زمینهای سنگین رسی، کمترین استعداد را برای کاشت انار دارد ولی با وجود این، در زمینهای شمال ایران که خاکشان رسی است، درختهای انار به صورت وحشی در جنگلها و به حالت خودرو به تعداد زیاد وجود دارند. میوه ها در زمینهای رسی معمولا کوچک می شوند و بجز انار ترش، سایر انارها در زمینهای رسی تغییر مزه داده و خوردن آنها چندان مطلوب نیست. پیش از کاشت نهالها باید زمین را آماده کرد. برای این کار، باید زمین را کودپاشی کرده و شخم زد تا کودها به داخل فرستاده شوند. در نتیجه، خاکش غنی از مواد غذایی و کود گشته، نهالها بتوانند به سرعت رشد کرده، بزرگ شوند و هر چه زودتر به بار بنشینند. در خاکهای فقیر، معمولا دیرتر به بار می نشیند. آنچه در ایران برای رشد و محصول دادن انار خیلی مهم بوده، عملیات زراعی منظم از قبیل: یخ آب زمستانه و شخم پای درختان است. شخم باید سطحی باشد چون ریشه انار در عمق نسبتا کمی پخش می شود. رشد و پراکندگی بیشترین مقدار ریشه های انار، سطحی است. تنها تعداد کمی از ریشه ها به عمق می روند. عمق شخم در دوران میوه دهی بیش از ۱۵ سانتی متر توصیه نشده است.
در زمینهای نسبتا شور، درخت انار مقاومت دارد. برای درک این موضوع، کافی است یاد آور شویم که بهترین و وسیعترین مناطق انارخیز کشور ما، زمینهای شور ساوه و اطراف آن است. به طور کلی انار هم مانند انجیر و زیتون در زمینهایی که سایر درختان دیوه حتی رشد هم نمی توانند بکنند (مثل زمینهای سنگلاخی) می تواند زندگی کرده و محصول خوبی هم بدهد ولی البته به شرط اینکه آب مورد نیازش، حتما به طریقی تأمین شود.
۵–کود
اگر چه در کاشت انار اعتقاد بر این است که کودها، چه شیمیایی و چه حیوانی، در رشد درختان اثر فوق العاده ای ندارند ولی این موضوع بسیار قابل بحث است. زیرا گیاهی وجود ندارد که طرز زندگیش بدون کود و با کود، یکسان باشد ولی شاید بتوان گفت که ریشه های انار به دلیل ضعیف بودن قدرت جذب مواد غذایی، کمترین عکس العمل را در مقابل کود از خود نشان می دهند و اگر وضع واقعا بدین منوال باشد، باید حتی مقدار کود در واحد سطح را زیادتر هم کرد تا گیاه بتواند از کود زیاد، نیاز حقیقی خود را جذب کند. بنابراین، آنچه درباره کود می توان اظهار عقیده کرد این است که قبل از کاشت نهالها ۵۰ تن کود حیوانی ۸۰ کیلو کود ازته به صورت N و ۵۰ کیلو کود فسفره به صورت O۵ و P۲ و بالاخره ۵۰ کیلو هم کود پتاسی به صورت K۲O در هر هکتار، به زمین داده، آنرا شخم عمیق زد تاکو نه به عمق خاک رفته و بتوانند به موقع در دسترس ریشه های درختچه انار قرار گیرند و گاه از آن استفاده کند.
با در نظر گرفتن اینکه نیاز درخت انار به کلسیم، نسبتا زیاد است، حدود ۵۰ کیلو کود آهکی به صورت CaO در هر هکتار، کمک خوبی به رشد و تولید میوه درختچه انار می تواند باشد.
سالهای اول زندگی که درختچه انار مشغول رشد طبیعی است، به هر هکتار باغ انار ۱۰۰ کیلو ازت ۴۰ کیلو و فسفر و ۴۰ کیلو پتاس داده می شود. مقدار کود ازته به این دلیل زیادتر از حالت معمولی داده شد، تا کمکی به رشد خوب و سریع انار شود. به محض اتمام دوره رشد و شروع دوره باردهی سالیانه، به مقداری که پیش از این گفته شد کودهای حیوانی و شیمیایی می دهند. در انار کاریهای ایران، دادن کود پتاسی چندان لازم نیست. انارکاران کشور ما عادت ندارند که به درختانشان کود بدهند که این اشتباه بزرگی است. اگر هم کود بدهند، تنها از کودهای آلی مانند: کودهای گاوی یا گوسفندی استفاده می کنند بندرت اتفاق که در باغهای انار شان، کودهای شیمیایی هم بپاشند چون به آن اعتقادی ندارند. تصور می کنند که کود حیوانی، به تنهایی کافی است که البته این هم خلاف حقیقت است. زیرا کودهای آلی به هر صورت که باشند، با همه خوبیهایشان، به هیچ وجه نمی توانند جانشین کودهای شیمیایی شوند.
۶– انواع
انار را می توان طبق مزه میوه آن به انواع شیرین، میخوش و ترش تقسیم کرد. انواع شیرین درختهای انار، با داشتن برگهای سبز روشن و خار و قد نسبتا کوتاهتر از انواع ترش و میخوش متمایز می شوند. انواع ترش و میخوش آن، دارای قدی بلندتر و برگهایی سبز تیره اند. طبق رنگ پوست میوه، به انواع زرد، قهوه ای و قرمز تقسیم می شوند. با استفاده از رنگ، دانه های میوه به انواع دانه سفید و دانه قرمز و روشن و دانه قرمز تیره می توان آنها را تقسیم کرد.
با در نظر گرفتن تناسب بین آب و مواد چوبی موجود در هر بذر یا دانه، به انواع انارهای پر آب و کم آب دسته بندی کرد. با مقایسه بزرگی درختچه ها به انار پابلند و پاکوتاه رده بندی کرد. نوعی انار پاکوتاه وجود دارد که بلندیش از نیم متر تجاوز نمی کند و به عنوان درختچه زینتی در باغها و گلدانها کاشته می شود. نوع بخصوصی درخت انار در جزیره سوکورتا (یمن جنوبی) وجود دارد که در سایر نقاط دیده نمی شود و به نام PUNICA PROTOPUNICA معروف است. طبق محل رویش نیز، انارها را می توان به انواع مختلف دسته بندی کرد مثل: انار ساوه، انار یزد و غیره. مطابق زمان رسیدنشان، به انواع زودرس، میانرس، دیررس گروہ بندی کرد.
به طور کلی انواع مختلف انار هنوز دسته بندی نشده اند تا وضع آنها کاملا معلوم شود. به طوری که هنگام خرید، در تمام بازار های ایران اغلب انارهای ترش جای انارهای شیرین به فروش می رسند و خریدار تنها موقعی از مزه انار آگاه می شود که خود یکی از انارها را باز کرده و بچشد.
در سطح باغهای آزمایشی کشور برخی از انواع انار به قرار زیر نامگذاری شده اند:
الف – انارهای شیرین
۱- شهوار دانه سفید
۲- شهوار یزدی
٣- تولرز (تب و لرز)
۴- پوست سیاه
ب – انارهای ملس (ترش و شیرین)
۱- اصفهانی دانه سیاه
۲- میخوش یزدی
ج – انارهای ترش
۱- طوق گردن
٢- زاغ یزدی
۳- آبان ماهی
۴- گری دانه سیاه
۷– ازدیاد
ازدیاد درختچه انار اگر چه به وسیله بذر هم امکان پذیر است، ولی رسم نیست. زیرا گیاه به دست آمده لزوما تمام خواص گیاه مادر را ندارد. چون با وجود اینکه گرده های هر گل انار مادگی خودش بارور می کند ولی این امکان هم وجود دارد که مادگی بر حسب اتفاق از درخت مجاورگرده دریافت داشته و درخت مجاور هم از نوع دیگری باشد؛ در نتیجه، گیاه به دست آمده از چنین بذرهایی فاقد عده ای از خواص مادر بوده و بجایش ارثی را که از گیاه پدری (گرده گل) برده، به ظهور می رساند و چه بسا، این ارثها همان هایی نباشند که مورد انتظار هستند و بناچار آنرا باید کنده و حذف کرد ولی قبل از کندن و دور انداختنشان مدتها وقت و سرمایه صرف نگهداریشان شده که همه اینها با دور انداختن آنها هدر می روند. برای احتراز از چنین پیشامدی، باید انار را از طریق غیرجنسی قلمه زیاد کرد. چون هر قلمه، صد در صد خواص مادری خودش را حفظ می کند. قلمه زدن می تواند در پاییز با بهار، زیر گرمخانه یا در هوای آزاد صورت گیرد. قلمه ها را می توان حتی در محل اصلی کاشت تا همان جا رشد کرده و پس از چند سال به بار بنشیند. هنگام انتخاب قلمه ها باید قبلا از خواص درختچه قلمه دهنده (گیاه مادر) کاملا آگاه بود..و تنها آنهایی را برای قلمه زدن انتخاب کرد که بهترین خواص را داشته باشند. مهمترین خواص خوب یک گیاه قلمه دهنده انار عبارتند از :
۱- میوه هایش درشت باشند.
۲- میوه ها پوست نازک باشند. چون در صورت خشک بودن پوستشان، امکان آب المبو کردنشان کم است و ما می دانیم که عده ای از مردم، انار را تنها به این دلیل میخورند که آنها را آب لمبو کرده آبش را بمکند و بنوشند. بنابراین، پوست آنها باید نازک و بسیار نرم باشد و با فشار انگشتها نترکد.
۳- دانه ها درشت و آبدار باشند.
۴- شیرین و خوشمزه باشند.
۵ – قرمز یاقوتی و یا حتی قرمز بنفش باشند.
۶- در مقابل امراض مقاومت خوبی داشته باشند.
قلمه ها به بزرگی ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر انتخاب شده و قبل از کاشتن، آنها را ۲۴ ساعت داخل آب میگذارند تا خوب آب به خودشان بگیرند. قلمه های انار، معمولا به آسانی می گیرند ولی قلمه را در فصلی باید گرفت و کاشت که درخت، برگ نداشته باشد. انار پاجوش هم می دهد و ازدیادش به وسیله پاجوش نیز امکان پذیر است. در اینجا هم باید پاجوشها را تنها از درختهایی گرفت که خواص ذکر شده در بالا را داشته باشند. تعداد ریشه های پاجوشها هر چه زیادتر باشد، بهتر است چون ساده تر می گیرند انار به وسیله پیوند هم قابل ازدیاد است و معمولا از پیوند شکمی، لوله ای و اسکنهای استفاده می شود.
درخت انار مانندن آلبالو، به، انجیر و غیره، پاجوش (همان طوری که در پیش هم گفته شد) زیاد می دهد. از خواباندن پاجوشها در داخل خاک، در قم و ساوه که ۲ منطقه مهم انارخیز کشورند، بسیار زیاد استفاده می شود. این روش، بعد از قلمه زدن، باصرفه ترین روش تکثیر درخت انار است. برای این کار از ترکه های پاجوش سریع الرشد ۲ تا ۳ ساله که رنگ روشن دارند و نزدیک به سطح زمین هستند، بهره می گیرند. زمان انجامش، اواخر زمستان تا اوایل بهار یعنی پیش از باز شدن برگهاست.
همان طوری که در پیش هم گفته شد، ازدیاد انار وسیله بذر هم امکان پذیر است ولی از آنجایی که در این روش تفرق صفات صورت میگیرد از آن استفاده نمی کنند. تنها زمانی آنرا با بذر زیاد میکنند که هدف، ایجاد واریته های تازه و یا استفاده از آنها بعنوان پایه برای پیوند کردن باشد.
۸- کاشت
هرگاه قرار باشد از درختچه های انار محصول زیاد برداشت شود، باید پیش از کاشت نهالها به زمین کود داده و به دنبالش شخم عمیق زد تا خاکها در عمق نسبتا زیاد نرم شده و ریشه های سطحی و معمولا ضعیف و کم قدرت درختچه های انار بتوانند تا انداز های آسانتر و بیشتر به عمق خاک نفوذ کنند، در این حال به علت سهولت امکان نفوذ، تعداد ریشه ها زیادتر می شوند و این به نفع گیاه است چون با تولید شبکه بزرگتری از ریشه ها قادر به جذب مواد غذایی زیادتری خواهد بود و خواهد توانست هم با سرعت رشد کند و هم اینکه هنگام باردهی، محصول بیشتر و میوه های خوشمزه تر و بزرگتری تولید کند. البته پس از پاشیدن کودهای لازم (مراجعه شود به قسمت ۵ همین فصل)، شخم عمیق می زنند تا کودها به داخل عمق زمین یعنی، محلی که ریشه ها بعدها به آنجا خواهند رفت، انتقال یابند و به موقع در اختیار ریشه ها به منظور جذب قرار گیرند. آنگاه به حفر چاله هایی به عمق ۵۰ طول ۵۰ و عرض ۵۰ سانتی متر می پردازند. باغ انار هم مانند باغ سایر میوه ها، باید روی نظم و نقشه احداث شود چاله ها روی ردیف مشخصی کنده می شوند. و آنگاه نهالهایی را که از ۲۴ ساعت پیش در آب خوابانده شده بودند، در هر چاله ۳ یا ۴ عدد قرار می دهند. بهتر است طول نهالها، بیش از ۶۰ سانتی متر باشد. هنگام خاکریزی به داخل چاله ها نیز مقداری کود فسفره با خاک مخلوط میکنند اضافه کردن سایر کودها هنوز چندان لازم نیست. این کار را در مورد سایر کودها بویژه کود ازته، دیرتر هم می توان انجام داد. فاصله چاله ها از یکدیگر را حدود ۳ با ۴ متر می گیرند. انارکاری را می توان در زمینهایی که به صورت جوی و پشته ترتیب داده شده اند، نیز انجام داد به طوری که آب از داخل جویی که زیر پشته کنده شدند، گذشته و ریشه های گیاهان را آبیاری کند. بهرحال، نهالها را چه به صورت اول کاشته شده باشند و چه به صورت دوم، فورا باید آبیاری کرد. محدوده کاشت انار همراه زیتون و انجیر، از ۴۰ درجه عرض شمالی تا ۴۰ درجه عرض جنوبی است و حداکثر تا ارتفاع ۱۶۰۰ متر از سطح اقیانوسها، می تواند رشد کند. طول روز، در رشد درخت انار اثر زیادی می گذارد. درخت انار، نیاز به روزهای طویل و تابش زیاد خورشید دارد تا بتواند رشد کرده، میوه دهد. در سایه و همچنین در مناطقی با طول روز کوتاه، درخت انار نه رشد مناسبی می کند و نه میوه کافی می دهد. هنگام کاشت، بهتر است برای میوه های شیرین و میخوش و ترش، هر کدام جداگانه، باغی گرفت تا هنگام چیدن آنها، دچار اشتباه نشده و میوه هایشان با هم مخلوط نشوند.
۹- برداشت
در شرایط آب و هوای ایران، اوایل پاییز زمان برداشت میوه است ولی در انار، برخلاف سایر میوه ها، در برداشت میوه عجله لازم نیست. چون انار می تواند ماهها روی درخت باقی بماند بدون اینکه خراب شود یا حتی آسیبی ببیند. خوبی دیگر انار این است که پس از چیدن هم در شرایط کاملا عادی ولی در هوای نسبتا سرد ۲ تا ۳ ماه، قابل نگهداری است. زمان چیدن میوه، موقعی است که پوست و دانه های انار، رنگ مشخصه خودش را گرفته باشد. از این زمان تا حدود ۲ ماه بعدش، هر وقت لازم بود می توان انار را چید. از انار شیرین، شربت شیرین و مطبوعی به نام گرانادین GRANADINE و با انار ترش، رب انار درست می کنند. آب انار ترش، در تهیه خورشت فسنجان، زیتون پرورده و خورشت انار و تهیه انواع سالادهای خوشمزه مصرف دارد. انار شیرین را دانه کرده، می خورند و یا آنرا با انگشت فشار داده، به صورت آب لمبو می مکند. درخت انار، ۳ بار هر بار به فاصله تقریبی ۱۰ روز، گل می دهد. میوه هایی که از اولین سری از گلها به وجود می آیند، همیشه بزرگتر و بهتر و خوشمزه ترند. میوه های حاصله از سری دوم گلها کوچکتر بوده و از کیفیت نازلتری برخوردارند. گلهایی که باز هم دیرتر باز و شکفته می شوند، اغلب قادر به ایجاد میوه های قابل استفاده در تازه خوری نخواهند بود.
عمر درخت انار، طولانی است. درختانی وجود دارند که در سن ۲۰۰ سالگی نیز بارد هیشان را حفظ کرده اند. آمار سال ۱۳۶۴ کل محصول انار کشور را ۴۵۲۰۷۴ تن با سطح زیر کشتی معادل ۳۶۶۹۷ هکتار ذکر کرده که در استانهای مختلف کشور به طریق زیرند:
۱- استان مرکزی ۱۳۸۳۶ هکتار
۲ – فارس ۴۵۱۷ هکتار
٣ – اصفهان ۲۹۵۱ هکتار
۴-کرمانشاه ۱۹۷۴ هکتار
۵- یزد ۱۳۷۰ هکتار
۶ – مازندران ۱۱۹۱ هکتار
۷- خراسان ۹۷۱ هکتار
۸- بویراحمد ۹۶۳ هکتار
۹- خوزستان ۸۳۵ هکتار
۱۰- کرمان ۵۱۹
۱۰ – هرس
هرس درختچه انار، منحصر است به حذف شاخه های آفت زده و خشک شده و همچنین دادن فرم به درختچه انار. شاخه های انار اغلب طوری رشد می کنند که به داخل یکدیگر می روند. شاخه های اضافی مزبور را باید هرس کرد. برای آسان کردن برداشت میوه، درختچه انار را کوتاه هرس می کنند. این عمل از طرفی باعث پایین آمدن هزینه برداشت می شود. زیرا کارگران می توانند در چنین باغهایی با درختان کوتاه قد با سرعت بیشتری میوه ها را بچینند، از طرف دیگر، این نوع درختان کوتاه قد، زیبایی خاصی به باغ میوه می دهند. درخت انار، پاجوشهای زیادی می دهد. چیدن پاجوشها به منظور ازدیاد آنها یا برای فروش، خود عملا نوعی هرس هم برای درختان انار به حساب می آید. شاخه های بد فرم و نامأنوس را نیز باید هرس کرد. پاجوشها را برخلاف سایر درختها، می توان گذاشت که در کنار درخت مادر بزرگ شوند این پاجوشها پس از رشد کامل مثل درخت مادر و به همان مقدار، میوه می دهند و به درخت مادر آسیبی هم نمی زنند. معمولا درخت انار را در زمستان، پیش از پیدایش برگهای تازه، هرس می کنند. برای فرم دادن هر گاه بخواهند درختهای انار پاکوتاه باشند، نهال را پس از کاشتن در ارتفاع ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر از سطح زمین قطع می کنند (سر می زنند تا جوانه های جانبی خوابیده بیدار شده، شروع به رشد کنند و تاج درخت را به وجود آورند. اگر تصمیم به داشتن درختهای پابلند باشد، نهالها را در ارتفاع ۷۰ تا ۸۰ سانتی متر سر می زنند. به طور کلی، هرس درختهای انار در ایران رسم نیست.
۱۱ – بیماریها و آفات
انار هم مثل سایر درختان میوه دارای آفات و امراضی است که اگر با عوامل ایجاد کننده آن مبارزه شود، درخت بیمار و رنجور گشته و در صورت شدت می میرد. مهمترین و آشناترین این بیماریها عبارتند از:
١- شته سبز انار
در بهار روی برگهای جوان با میوه ها و گلهای تازه روییده، ظاهر شده و سر تاسر میوه یا برگ را می پوشاند. مبارزه با آن باید به طریقی انجام گیرد که باعث تضعیف درخت در مقابل سایر امراض نشود. ٢- کرم انار:
حشره کامل آن در بهار داخل میوه تازه تشکیل شده تخم ریزی می کند. از تخمها لاروهایی تولید گشته و شروع به خوردن داخل میوه می کنند. پس از اندک مدتی، محیط داخلی میوه فاسد شده و برای ورود یک بیماری قارچی دیگر آماده می شود. این بیماری قارچی، تمام میوه را از داخل پوسانده و آن را تبدیل به یک مخزن پر از دوده میکند.
٣- کرم میوه ریز:
حشره ای است که در منتها الیه میوه، جایی که میوه به دم می چسبد، تخم ریزی می کند. این کار باعث پوسیدگی دم میوه گشته و پس از مدتی میوه از شاخه جدا شده، به زمین می ریزد. در باغهای مبتلا، تعدادی نسبتا زیادی از میوه های نارس و گلها ریخته و زیر درختان دیده می شوند. مبارزه با بیماریهای انار به کمک حشره کشها و قارچها کشهای شناخته شده صورت می گیرد.
۴- کنه قرمز انار = TENUIPALPUS GARANATI :
حدود اوایل اردیبهشت ماه به طور موضعی روی بعضی از درختان دیده می شوند. در اوایل شهریور جمعیت به حداکثر رشد سالیانه اش با تعداد خیلی زیاد می رسد. در پاییز تعداد کنه ها به تدریج کم می شوند. کنه های ماده بارور شده زمستان را زیر پوستهای تنه و کنار جوانه های می گذرانند. در بهار همراه با باز شدن جوانه ها و برگها، شروع به تغذیه کرده فعالیت را شروع می کنند. این آفت در سال، چندین نسل دارد. برگهای انار در اثر حمله این جانور ضخیم می شوند و گاهی هم حالت زنگ زدگی پیدا می کنند و درختها، زودتر از حالت طبیعی خزان می کنند.
۵- آفتاب سوختگی:
در باغهای کم پوشش، بیشتر دیده می شود. روی قسمتی از میوه که به سمت آفتاب است، لکه تیره رنگی به وجود می آید که دانه های زیر آن کم رنگ و کم آب می شوند و مزه خوبی هم ندارند.
۶- ترک خوردگی انار:
به نظر می رسد که ارتباطی بین ترک خوردگی و ارقام مختلف انار وجود داشته باشد. میوه های ترک خورده بازار پسند نبوده، به بهای کمتری به فروش می روند که البته این به ضرر باغبان تمام می شود.
۷- گنجشک:
گنجشک هم یکی از آفتهای انار است، زیرا از اواخر تابستان و تمام پاییز پوست انارها را سوراخ کرده و از دانه هایشان تغذیه می کند.
۸- کمبود عناصر:
کمبود آهن، ازت، روی، و مس اغلب در انار دیده میشود. این کمبود، روی رشد درخت و میوه و همچنین مزه اش اثر منفی می گذارند.
بیشتر در درخت انار،میوه های دانه ریز
