مدیریت و کنترل آفات در گلخانه، حتی در شرایط خیلی خوب، می تواند یک کار خطیر باشد. زیرا پرورش دهندگان باید کلیه اقدامات ممکن و تمام راه حل های موجود را برای ایجاد شرایط مناسب جهت تولید محصول بازار پسند به کار ببرند.
روش های کلی که برای کنترل بیماری ها به کار می روند برای کنترل آفات نیز کاربرد دارند. عبارت کنترل یک عبارت نسبی است و بهتر است به جای آن مدیریت آفات به کار برده شود. هدف نهایی این مدیریت تولید محصول با کیفیت عالی است که بتواند بازده کافی داشته باشد. برای هیچ تولید کننده ای مقدور نیست که گلخانه ای عاری از آفات و کنه داشته باشد و لذا باید جمعیت آنها را در حدی کنترل کند که تولید محصول کاملا اقتصادی و سودآور باشد. پرورش دهندگان باید کلیه تدابیر لازم را برای جلوگیری از ورود حشرات مضر به گلخانه بکار ببرند تا از اولین مراحل شروع کار تا مرحله برداشت محصول مانع ورود آفات به گلخانه ها شوند. حشرات با سرعت باور نکردنی تکثیر می شوند. مثلا یک شته در گلخانه در مدت ۱۰ روز ۵۰۰ شته تولید می کند و در مدت ۳۰ روز تعداد شته های تولید شده به تعداد غیرقابل شمارش می رسند.
ضد عفونی کردن به همان اندازه که برای کنترل بیماری ها مهم است برای مدیریت آفات نیز کارآمدی کافی را دارد، اما ممکن است برخی روشهای ضدعفونی کننده برای آفات با آن چیزی که برای کنترل بیماری ها به کار می رود متفاوت باشد. به هر حال عملیات زیر در رابطه با کنترل حشرات اساسی و مهم هستند و توصیه می شوند:
۱- گلخانه باید قبل از شروع کشت جدید و یا قبل از اولین کشت، کاملا تمیز شود. این بدین معنی است که کلیه بقایای ریشه و اندامهای گیاهی سوزانده، دفن و یا دور شود، به طوری که هیچ گونه امکانی برای حشرات در مرحله تخم، لارو، شفیره و یا حشره کامل وجود نداشته باشد که در داخل گلخانه باقی مانده، رشد کرده و تکثیر یابند. باقیمانده گیاه راهنمای جامع و کاربردی کشت گلخانه ای گوجه فرنگی و خیار باید بلافاصله پس از آخرین برداشت محصول از گلخانه خارج و معدوم شود.
۲- قبل از کشت جدید یا در اول کشت هر تولید کننده ای باید گلخانه را تمیز و ضدعفونی نماید که عاری از آفات باشد. حشره کش های عمومی مانند مالاتیون و دیازینون در شکاف ها و ترک دیوار و یا سایر محل های اختفای حشرات محلول پاشی شود. باید کوشید تا اطراف درب ها، پنجره ها و سایر نقاطی که امکان داخل شدن حشرات وجود دارد سمپاشی شود.
٣- بهداشت فقط نباید قبل از کاشت رعایت شود بلکه باید در تمام دوره رشد گیاه به این مسئله توجه نمود. کارگر باید قسمت های حذف شده مثل برگ و ساقه هرس شده را سریعا از گلخانه خارج نمایند. تمام میوه هایی که مورد نیاز نیستند یا زیاد رسیده اند در حین هرس جمع آوری و در محلی دور از گلخانه معدوم شوند. چون حشرات معمولا جذب این مواد گیاهی شده و به سرعت روی آن تخم گذاری می کنند. بسیاری از آفات که روی گوجه فرنگی، کاهو و خیار زندگی می کند اغلب یک دامنه میزبانی گسترده روی سایر گیاهان باغچه ای و درختچه ها و علفهای هرز دارا می باشد. گیاهان خانگی و سایر میزبان ها به عنوان منبع بالقوه این آفات می باشند که ممکن است باعث بروز بیماریهای خطرناکی نیز شوند. علف های هرز نباید در داخل گلخانه یا اطراف آن برویند. هر چه برای پاکسازی اطراف گلخانه از علف های هرز هزینه نمایند به علت جلو گیری از هجوم آفات یک عمل اقتصادی است. یکی از روش های جلوگیری از ورود آفات به گلخانه استفاده از نشاءهای عاری از آفات است. هجوم آفات به گلخانه معمولا با انتقال گیاهان آلوده شروع می شود. پرورش دهندگان باید نشاء های خود را در محلی که امکان کنترل آفات باشد تولید نمایند یا اینکه از مراکز مشهور که نشاء های عاری از آفات می فروشند خریداری نمایند.
در هر صورت باید گیاهان کاملا از نظر کنه ها و سایر آفات مثل شته ها، مینوزهای برگی، مگس های سفید، تریپس ها، تخم شب پره ها و کرم های کوچک قبل از انتقال به گلخانه کاملا بررسی شوند. در صورت آلودگی به آفات نباید نشاءها کاشته شوند. با وارد شدن یک آفت مشخص به گلخانه جلوگیری از طغیان آفت به سختی صورت می گیرد. از سایر بحث های عمومی که جهت جلوگیری از وقوع بیماریها و آفات هم به کار می رود نصب توری در جلو پنجره ها است و به آسانی می توان از ورود آفات به گلخانه جلوگیری نمود. بخصوص ایجاد سالن ضد عفونی قبل از ورود به گلخانه که از ورود آسان آفات به گلخانه جلوگیری می کند. این سالن معمولا مجهز به انواع تله ها و همچنین سایر امکانات مبارزه با آفات است که می تواند حتی الامکان جمعیت شته ها را کم کند.
آفات گلخانه ها
بسیاری از آفات که در مزرعه از گیاهان تغذیه می کنند در گلخانه هم از آن گیاه بعنوان منبع غذایی استفاده خواهند کرد. با این وجود چندین آفت و کنه هستند که به نظر می رسد بیشتر در گلخانه ها دیده می شوند این آفات معمولا به سختی کنترل شده و کیفیت و کمیت میوه و برگ را کاهش می دهند. همه تولید کنندگان باید به این مسئله توجه نمایند که تمام آفت کش های ثبت شده برچسب دار و توصیه شده برای مزرعه در مورد آفت یا گیاه مشابه در گلخانه نباید به کار روند. آفت کش های محدودی در گلخانه ها در دسترس تولید کنندگان هستند، دلیل این مسئله در مقدمه کنترل بیماریها آمده است. کنترل موفق آفات در گلخانه معمولا سخت تر از کنترل آفات در بیرون می باشد. بنابراین تولید کنندگان باید از همه برنامه ها و روش هایی که در کاهش یا کنترل یک آفت نقش دارند آگاه باشند.
برای کنترل آفات قبل از همه عوامل، داشتن دانش تشخیص حشرات مضر و شناختن بیولوژی، رفتار، عادت تغذیه ای، راه های ورود حشرات به گلخانه، تولیدمثل و چگونگی صدمه به محصول نیاز ضروری می باشد. بسیار مهم است که بتوانیم وجود آفت و یا کنه را با توجه به آسیب هایی که به محصول وارد کرده حدس بزنیم و قبل از تکثیر آن اقدامات لازم را به عمل آوریم. تشخیص زود هنگام این آفت ها باعث می شود که پرورش دهنده بتواند به برداشت محصول اقتصادی امیدوار باشد در غیر این صورت تکثیر سریع آفات می تواند کل محصول را از بین ببرد و یا حداقل در تمام فصل کشت پرورش دهنده را به خود مشغول کند. .
در اولین حرکت بر علیه آفات باید گلخانه، حداقل دو بار در هفته کاملا و تمام بررسی گردد. در این بررسی تولید کنندگان باید تمام گیاه را از نظر توقف رشد، تغییر در رنگ برگ ها، برگ های نافرم و میوه های بدرنگ و بدشکل مدنظر قرار دهند و گیاهان را با یک گیاه نرمال و سالم مقایسه کنند. دومین عمل، بررسی تمام قسمت های گیاه از سطح زمین، در طول ساقه و تا نقاط انتهایی رشد است. بعضی از آفات از ریشه، بعضی از ساقه، برگها، گلگاه و میوه ها تغذیه می کنند. تولید کنندگان باید در شناخت سریع آلودگی قسمت های مذکور و برآورد در صد آفت و صدمه ناشی از آن مهارت کسب نمایند. سطح زیرین برگ باید کاملا بررسی شود. بیشتر آفات نیز مثل بخش عظیمی از قارچها حمله خود را از قسمتهای زیرین برگ شروع می کنند. بیشتر آفات و کنه ها از قسمت زیرین برگ تغذیه می کنند. مگر زمانی که جمعیت آنها خیلی زیاد شده و در اثر ازدهام به ساقه یا قسمت بالای برگ مهاجرت کنند. بیشتر باید به خط برجسته زیر برگها و رگبرگهای جانبی زیر برگها توجه نمود. محور برگها و نقاط رشد انتهایی و جوانه های انتهایی باید کاملا بررسی شوند. اغلب علفهای هرز زمین های مجاور هم باید در این بازدیدها بررسی شوند. این علفها بعنوان گیاهان میزبان آفت و سیستم اخطار دهنده بکار می روند. بعضی آفات داخل شکوفه ها زندگی می کنند پس بررسی آنها از این نظر لازم است. زیر کاسبرگها و محل اتصال گوجه ها و خیارها به دمگل بعنوان مخفی گاه حشرات می باشند. به طور کلی حشرات در نواحی دوردست (مخفی) که حفاظت بیشتری برای آنها مهیا می کند زندگی می کنند. این سیستم علاوه بر اینکه حشرات را از دید مخفی نگه می دارد بلکه آنها را در برابر محلول پاشی سموم و سایر روش های کنترل محافظت می کند. توجه کنید که قوانین چندان زیادی برای نمونه گیری و انتخاب گیاهان جهت بازدید کامل وجود ندارد. بازدید باید بیشتر در نواحی مثل اطراف درب ها و تهویه ها متمرکز شود که از دسترس محلول پاشی سموم دور می ماند. انتخاب تصادفی در نمونه برداری بکار رود. بهتر است نمونه برداری در زمان های مختلف صورت گرفته و دو نمونه از گیاهان مشابه برداشت شود. تولید کنندگان باید تمام گیاهان را مورد بررسی قرار دهند و از قسمت های چوبی و نیمه علفی گیاهان نمونه برداری صورت گیرد. به طور نسبی حداقل دو نمونه در هر ردیف مناسب است. دیوارها، سقف ها، میزها و کف سالن که ممکن است مخفیگاه و پناهگاه حشرات قبل از انتقال به گیاه باشند بررسی گردند. مناطق اطراف و نیز داخل گلخانه باید کاملا بررسی شود. بسیاری از آفات گلخانه حشراتی با اندازه کوچک هستند. کنه ها ۵-۴ میلی متر طول دارند. همچنین تر پیس ها، شته ها، مگس های سفید و تخم بسیاری از آفات بزرگتر از اعداد ذکر شده نیستند. تولید کنندگان جهت تشخیص از ذره بین هایی با بزرگنمایی ۱۰ برابر استفاده کنند و بهتر است از ذره بین های با بزرگنمایی ۱۹ تا ۲۰ برابر استفاده نمایند. با ذره بین دستی می توان بسیاری از آفات را که با چشم غیر مسلح قابل رؤیت نیست تشخیص داد. در صورت امکان پرورش دهندگان باید از میکروسکوپ های معمولی استفاده کنند.
شته ها :
شته های بالغ گلابی شکل و نرم هستند که حدود ۲۵ میلی متر یا کمتر طول دارند. بیشتر شته ها سبز و بدون بأنند با این وجود رنگهای قهوهای، سیاه، خاکستری، زرد یا زرد کمرنگ و نیز انواع بالدار در بین آنها دیده می شود. بال های شفاف در موقع استراحت، شبیه چادر روی بدن قرار می گیرند. شته های بالدار یک فاصله طولانی را جهت یافتن میزبان مناسب پرواز می کنند. شته ها در بیشتر اوقات به آسانی از شپشکها قابل تشخیص نیستند. در شته های حقیقی یک جفت اندام لوله ای شکل به نام کورنیکول که از قسمت انتهایی بدن حشره بیرون آمده است دیده می شود. کورنیکول به آسانی با ذره بین دستی یا میکروسکوپ قابل رؤیت است. شته ها از قسمت زیرین برگ ها یا جوانه انتهایی با سایر نقاط رشد گوجه فرنگی، خیار، کاهو و دیگر سبزیها تغذیه می کنند. شسته ها دارای قطعات دهانی مکنده هستند و با وارد کردن خرطوم خود در رگبرگها یا بافت ها شیره آوندی را می مکند.
خسارت شته ها ممکن است به صور زیر باشد:
۱- با افزایش جمعیت شته ها و جذب مواد غذایی تنش اصلی به گیاه وارد می شود از جمله آسیب های اصلی می توان به بازماندن از رشد و نیز علائمی شبیه تشنگی اشاره کرد.
۲- با ترشح آنزیم از قطعات دهانی شتهها، مشکلات فیزیولوژیکی برای گیاه به وجود می آورد. که این اثر در نتیجه به هم خوردن سیستم رشد گیاه ایجاد می شود، مثل پیچیدن برگها و ضخیم شدن غیرعادی همراه با پیچیدگی لبه ی برگ ها به سمت پایین به وجود می آید.
۳- شته ها با جذب مواد غذایی و دفع آن به صورت عسلک که با تجمع روی میوه و برگ ها باعث کاهش رشد و نیز تولید قارچهای سیاه موسوم به کپک خاکستری می گردد. اجتماع کیکها و عسلک چسبنده کیفیت میوه و برگ را کاهش می دهد.
۴- شته ها قابلیت حمل و انتقال بیماری های مهمی را دارا می باشند که بسیار سریع منتشر شده و گیاهان آسیب دیده رشدشان متوقف شده یا از بین می روند.
کنترل شته ها
در شرایط مزرعه جمعیت شته ها توسط عوامل مختلفی کنترل می شود. از جمله حشرات مفیدی چون کفشدوزک، زنبور ها، شپشک بالدار و غیره در کنترل آنها مؤثرند و بیماری های قارچی هم در مزرعه جمعیت شته ها را کاهش می دهد. کنترل شته ها در گلخانه ها با توجه به عدم وجود کنترل کننده های طبیعی و عدم امکان محلول پاشی انواع سموم حشره کش بسیار سخت صورت می گیرد. شته ها باید به سم آغشته شوند. همچنین زندگی و تغذیه از زیر برگها، رساندن سموم به شته ها را مشکل می کند. جهت کنترل باید بهترین روش محلول پاشی که بیشترین سم را به قسمت های مختلف برساند انتخاب نماییم.
در صورتی که تعدادی شته بعد از هر سمپاشی زنده بماند جمعیت آن بسیار سریع و در عرض چند روز به سطح معمولی می رسد. لذا اتخاذ روش مناسب برای ایجاد پوشش کامل از سم بر روی کلیه قسمت های گیاه و همچنین نقاط حساس گلخانه بسیار مهم و اساسی است. استفاده از حشره کش هایی با خاصیت نفوذی جهت استفاده در گلخانه ممنوع است.
مگس سفید:
حشرات بالغ مگس سفید حدود ۸/۰ میلی متر طول داشته و دارای چهار بال هستند. این حشره زرد رنگ بوده و بسیار فعال است و در نگاه اول به نظر می رسد که با یک پودر سفیدی آغشته شده اند. تولید کنندگان ممکن است در ابتدا سفیدی های کوچکی که شبیه بید به نظر می رسند مشاهده نمایند. این حشرات پرواز نموده یا شبیه شوره سر چسبیده بسه قسمت زیرین برگ می باشند. معمولا مگس سفید برگ های بالای بوته را ترجیح می دهد. با تکاندن و زدن ضربه به بوته، در اطراف بوته سرگردان و نامنظم و با سرعت زیاد پرواز می کنند. مگس سفید گونه های مختلفی دارد. مگس سفید گلخانه بیشتر از سایر گونه های قبلی می باشند ولی اخیر مگس سفید سیب زمینی بعنوان یک مشکل اصلی مطرح شده است. این دو آفت شبیه به هم هستند با این تفاوت که حشرات بالغ مگس سفید سیب زمینی بال های خود را به طور محکم چسبیده به بدنش نگه می دارد که کمی کوچکتر از مگس سفید به نظر می رسد. گونه های مختلف مگس سفید در سن بلوغ معمولا به سختی قابل شناسایی و تمایز از هم می باشند. در صورت نیاز به شناسایی دقیق تولید کنندگان باید برگهایی را که دارای پوره هستند جمع کنند. برگهای نابالغ جهت چنین عملی نیاز است. حشرات جدید که بالغ می شوند یک بدن نرم و سفید مایل به زرد دارند که با گذشت یک تا دو روز بدن و بال ها در اثر تجمع واکس روی آنها سفید می شوند.
مگس سفید هم مثل شته دارای قطعات دهانی مکتاده است که از شیره گیاهی تغذیه می کند.
افراد بالغ هر دو جنس نر و ماده از زیر برگها تغذیه می کنند. در مگس سفید طول دوره های مختلف رشدی بستگی به گونه آن دارد. سیکل زندگی مگس های سفید گلخانه طولانی تر از سیکل مگس سفید سیب زمینی شیرین است و به ۳۰-۲۸ روز می رسد و حشرات بالغ حدود ۶۰۳۰ روز زنده بوده و از گیاهان تغذیه می نمایند. مگس سفید از گیاهان زراعی متنوع و همچنین علف های هرز تغذیه می کند. هر دو گونه فوق از کاهو، خیار و گوجه تغذیه می کنند. مگس سفید سیب زمینی روی ۵۰۶ گونه از ۷۶ خانواده گیاهی زندگی می کند. این آفت با سوراخ کردن برگها و مکیدن شیره گیاهی به آنها صدمه می زند. کلروز روی سطح فوقانی برگ ظاهر می شود که گیاه را ضعیف کرده و رشد را متوقف می کند. خسارت غیر مستقیم با اتلاف مواد تولیدی گیاه و ترشح عسلک است که باعث رشد کپک خاکستری می شود. مگس سفید بعنوان عامل انتقال بیماریهای ویروسی است. مگس سفید سیب زمینی باعث خسارت هنگام رسیدن گوجه فرنگی می شود که میوه ها غیر منظم می رسند. فقط وجود تعداد اندکی مگس سفید جهت جلوگیری از قرمز شدن کامل میوه کافی است که در این عمل مگس سفید سیب زمینی در گلخانه خطرناک تر است.
مگس های سفید به چند طریق قابل مشاهده می باشد مثل بررسی برگها، تکاندن بوته ها و گذاشتن تله. که یکی از موفق ترین روش ها، استفاده از تله های زرد چسبناک پلاستیکی است، زیرا مگس های سفید جذب رنگ زرد می شوند. ورقهای زرد پررنگ در این عمل بهتر از زرد کمرنگ است.
تله های چسبی اندازه های مختلفی از ۳۳ سانتی متر طول ۷ سانتی متر عرض ۳ میلی متر ضخامت دارند که به قطعات ۱۳۶۷۵ سانتی متر تقسیم می شوند. قطعات پلاستیکی با رنگ زرد روشن که به روغن Automotive oil additiveST آغشته باشد جهت این کار بهتر تشخیص داده شده اند. گریس نیز جهت ساختن تله های چسبی استفاده می شود اما بهتر است از انواع مواد شیمیایی اختصاصی که برای این کار ساخته شده استفاده نمود زیرا کارایی خود را برای مدت زیادتری حفظ می کند. در مورد عمل قرار گرفتن تله های چسبی تحقیقات گوناگونی انجام شده است. نتیجه تحقیقات نشان می دهد که آویزان نمودن تله به صورت عمودی یکی در پایین و داخل برگها و تله دوم به همان اندازه بالاتر از کانوپی گیاه بهتر است.
در یک آزمایش کشت گوجه فرنگی، ۱۲ قطعه (حدودا ۳۰*۳۰ سانتی متر) که در بین ۱۹ بوته گوجه فرنگی قرار داشت توانست بیشتر از ۸۰ درصد از ۵۰۰ مگس سفید را در عرض ۸ روز به دام اندازد. هنوز توصیه قطعی مبنی بر اینکه باید چه تعداد تله در هر هکتار استفاده شود وجود ندارد. این مطلب باید برای هر محلی بصورت اختصاصی آزمایش شود. مشاهدات نشان می دهد در شرایط گرم و آفتابی پرواز مگس های سفید به سمت تله بیشتر از شرایط سرد و ابری است. در شرایط باد کولر و دمنده ها، مگس های سفید بالغ زیاد پرواز نمی کنند و کمتر از گیاهی به گیاه دیگر منتقل می شوند. تکان دادن بوته با توجه به بیشتر کردن پرواز حشرات بالغ به بهتر شدن کار تله ها کمک می کند. خاصیت پودری و واکسی بودن بدن و بال حشرات بالغ به فرار از تله ها کمک می کند. تولید کنندگان باید به طور متداول این صفحات را از قطعات گیاهی و سایر لکه ها که به آنها چسبیده اند پاک نموده و مواد چسبی جدید به آن اضافه یا عوض کنند. سایر حشراتی که جذب تله های زرد می شوند عبارتند از پشه ها، تریپس ها، مینوزهای برگی، شته ها، ساس های گیاهی و سوسک های خیار می باشند که اغلب این حشرات در کشت سبزیجات گلخانه ای آفت هستند.
کنترل مگس سفید: در زیر به بعضی از روش های عملی که به کنترل مگس سفید کمک می کند توجه فرمایید.
١- کشت جدید نباید در گلخانه آلوده یا نزدیک آن انجام گیرد.
۲- تولید کنندگان در یک منطقه جهت مبارزه با این آفت باید همکاری کنند. این همکاری شامل رعایت بهداشت و ضد عفونی، استفاده از گیاهان غیر آلوده و سایر اقدامات اجرایی کنترل حشره می باشد.
٣- باید تمام تلاش جهت تولید نشاء های عاری از آفت به کار رود که یکی از این راه ها ضدعفونی نمودن گلخانه است که منجر به تولید نشاء غیر آلوده می گردد.
۴- کارگران نباید لباس های زرد بپوشند زیرا مگس سفید جذب رنگ زرد شده و با چسبیدن به لباس به سایر گلخانه ها منتقل می شود.
۵- کارگران باید علف های هرز میزبان را چه در زمان کشت و یا فصل خالی از کشت کنترل نمایند.
۶- همه نشاءها باید قبل از کشت بررسی شوند. با یک میکروسکوپ، شفیره و تخم به وضوح دیده می شود. نشاءها باید از محل های شناخته شده و گلخانه ها یا فروشنده های صاحب نام خریداری شوند.
۷- ضدعفونی و تمیز کردن در تمام اوقات انجام شده و نیز از بین بردن بقایای محصول قبلی به دقت رعایت شود.
۸- کنترل مگس سفید با حشره کش و بهترین شرایط سمپاشی حتی در مزرعه که امکان استفاده از حشره کش های قانونی بیشتری وجود دارد به سختی انجام می گیرد.
در ادامه به دلایل این مشکل به ویژه روی گوجه فرنگی اشاره می کنیم.
١- گوجه فرنگی شاخه و برگ فشرده ای دارد که رساندن سم از طریق محلول پاشی به قسمت های داخلی را مشکل می کند. که در این قسمت ها و نیز در زیر برگها مگس سفید در مراحل مختلف رشدی وجود دارد.
۲- بدن مگس سفید با مواد واکسی پوشیده شده است که جذب سموم را کاهش می دهد.
٣- مگس سفید فقط با جذب شیره گیاهی از بوته تغذیه می کند و از قطعات برگ و یا سایر قسمت ها استفاده نمی کند بنابراین سموم به اندازه حشرات جونده روی آنها اثر نمی کند مگر از سموم سیستمیک استفاده شود.
۴- تخم و شفیره حتی از شیره گیاهی هم تغذیه نمی کند بنابراین از سموم سیستمیک نیز در امان است.
۵ – حشرات غیر بالغ باید مستقیما با سم در تماس باشند تا حشره کش بر روی آنها مؤثر باشد که این نیازمند نهایت دقت در استفاده از سموم است.
۶- به علت مقاوم شدن مگس سفید به سموم، کنترل آن با بسیاری از سموم عمومی و حشره کش های مؤثر مشکل است زیرا در استفاده از سموم مختلف در گلخانه محدودیت وجود دارد.
جهت حفظ و تولید محصولات گلخانه ای تولید کنندگان باید از تمام راه های قابل دسترس جهت پیشگیری و کنترل مگس سفید استفاده نمایند. برای استفاده موفق از حشره – کش ها باید ترکیبی از سموم را که روی شفیره، نمف و حشرات بالغ مؤثر است استفاده کنند. بعضی از سموم روی حشرات بالغ و بعضی روی مراحل غیربالغ مگس سفید مؤثرند. در یک برنامه خوب از سمی استفاده می شود که روی هر دو گروه اثر نماید. سمپاشی باید با ظهور حشرات بالغ شروع شده و تا کنترل مگس سفید با یک دوره ی چهار روزه تکرار شود. در صورت طولانی شدن دوره سمپاشی کنترل مؤثر نمی افتد. یافته های مختلف در گلخانه و مزرعه نشانگر این مطلب است که شروع سمپاشی به محض مشاهده اولین حشرات بالغ لازم است و نباید منتظر افزایش جمعیت حشره قبل از سمپاشی شد.
مگس سفید در گلخانه با استفاده از زنبور پارازیت Encarsia formosa کنترل می شود. در صورتی که این زنبور روی مگس سفید سیب زمینی شیرین مؤثر نمی باشد.
کنه تارتن (تار عنکبوتی)
کنه تارعنکبوتی یکی از اصلی ترین آفات گلخانه ها می باشد. که انواع معمولی و قرمز را شامل می شود و از این گونه ها، کنهی دو نقطه ای در گلخانه بیشتر دیده می شود که مهمترین آفت سبزیها و درختچه ها می باشد. کنه تارعنکبوتی بسیار کوچک است. حشرات بالغ ۵/۰-۴/۰ میلی متر طول دارند. کنه ها از سبز تیره تا سبز روشن با نقاط سیاه بزرگ در هر طرف بدن می باشند.
کنه ها در زیر برگها تخمگذاری کرده و از زیر برگها تغذیه می کنند. اولین آلودگی در زیر برگ از کنار رگبرگ اصلی شروع می شود. با افزایش جمعیت، کنه ها در کنار سایر رگبرگها هم مستقر می شوند و تا زمانی که تعداد کنه ها خیلی زیاد نشده است به سطح فوقانی برگ مهاجرت نمی کند. صدمه ناشی از تغذیه کنه ها به سلول های کلروپلاست وارد می شود. این عمل در نتیجه سوراخ شدن سلول ها با نفوذ استایلت (قطعات دهانی کنه) و مکیدن موادی که عامل سبزی برگ گیاه است به وقوع می پیوندد. محل تغذیه کنه ها بسیار کوچک است. ولی با شروع تغذیه همزمان تعداد زیادی از کنه ها، برگ شروع به زرد شدن می کند. اصلی ترین دلیل کاهش محصول یا مرگ گیاهان خسارت سریع به برگها می باشد که باعث کاهش فتوسنتز می شود و با وجود آب و مواد غذایی کافی این برگ ها قادر به غذاسازی برای گیاه نخواهند بود و گیاه حالت خشک شدن پیدا می کند. برگهای آلوده اغلب قبل از تشخیص تولید کننده پژمرده و خشک می شوند. علت این مسئله ریز بودن کنه ها است که بدون ذره بین دستی و میکروسکوپ قابل رؤیت نمی باشند. تخمها و محل های تغذیه نیز بسیار کوچک بوده و فقط با ذره بین قابل مشاهده هستند. به محض افزایش تعداد کنه ها مهاجرت به قسمت فوقانی برگ شروع شده و آنها به حرکت خود به سمت برگ های بالایی و انتهایی که دارای پوست نرم هستند ادامه می دهند. اگر کنه ای بیافتد پشت سر خود تاری به وجود می آورد که بصورت ریسمانی ایجاد می شود که این ریسمانها بعنوان پلی جهت حرکت کنه ها از کنار برگ ها به گیاه همسایه بکار می رود. کنه ها از تارها بصورت چتر نجات به هنگام انتشار در مسافت های طولانی در هوا استفاده می کنند کارگرها و شرایط محیطی نیز در انتشار کنه ها بسیار مؤثرند. کنه های تار تن به ویژه به گوجه و خیار حمله می کنند. تعیین آستانه اقتصادی خسارت در همه شرایط و برای همه کشت ها بسیار سخت است.
کنه های تارتن بر حسب تعداد در سانتی متر مربع هر برگ اندازه گیری می شوند. در خیار وجود ۲ کنه در هر سانتی متر مربع برگ باعث کاهش محصول می شود. اگر تقریبا ۹-۸ کنه در هر سانتی متر مربع برگ باشد کاهش محصول تا ۴۰ ٪ خواهد رسید که این تعداد در گیاهانی با ۵ هفته سن یا بیشتر به وجود می آید. این آستانه در گوجه فرنگی در شرایط مشابه یعنی با ۱۲ کنه در هر سانتی متر مربع برابر با از دست دادن ۳۰ ٪ سطح فتوسنتزی برگ می باشد در این حالت کاهش محصول شروع می شود. کنه ها در یک مدت کم به بیشتر از ۹۰ کنه در سانتی متر مربع خواهند رسید. به طور مثال در یک آزمایش گلخانه خیار در عرض ۱۲ روز تعداد، از ۱۲ عدد به ۱۰۷ عدد افزایش یافته است. در گوجه فرنگی گلخانه ای جمعیت کنه در عرض ۱۶ روز از ۱۲ به ۹۵ عدد در سانتی متر مربع افزایش یافته است. این آزمایش در ۱۹ و ۲۱ درجه سانتی گراد انجام شده است. در درجه حرارت های گرمتر حتى انتظار می رود تعداد جمعیت کنه در طی همان زمان خیلی بیشتر از رقم های اشاره شده باشد.
کنترل کنه های تارتن: ضدعفونی و پیشگیری خیلی بیشتر از آنچه که در مورد شسته ها و مگس سفید اشاره شد باید به عمل آید. اکثر آلودگی به کنه ها از نشاء شروع می شود. کنه ها به علت کوچکی به آسانی وارد پوست می شوند. کنه ها اغلب به درختچه ها و گیاهان هرز میزبان در اطراف گلخانه حمله می کنند. کنه به آسانی از منابع آلوده خارج از گلخانه وارد گلخانه می شود. کنه ها در اثر وزش باد به راحتی پراکنده شده و به محض برخورد با درخت، ساختمان یا گلخانه به آن چسبیده و سپس به سمت پایین حرکت کرده و گیاه میزبان را پیدا کرده و اولین آلودگی را به وجود می آورد. بارندگی و آبیاری بارانی محدود کننده کنه ها می باشد و در کنترل و از بین بردن جمعیت کنه ها مؤثر است. اجتماع کنهها در اثر درجه حرارت بالا و خشکی شکل می گیرد. آب پاشی در جلوگیری از افزایش جمعیت کنه ها در خیار بسیار مؤثر است. اگر آب پاشی به مدت ۳۰ دقیقه در گرمای عصر انجام گیرد بهتر است. قبل از استفاده از آب پاشی جهت کنترل کنه ها باید نظر کارشناسان بیماری های گیاهی را به علت افزایش قارچها نیز جویا شد. کنه ها ممکن است از طریق انشاء آلوده وارد گلخانه شوند پس باید نهایت تلاش در استفاده از نشاء غیر آلوده بکار گرفته شود. با مشاهده کنه باید سه دوره سمپاشی به فاصله ۵ روز انجام شود زیرا دوره زندگی کنه (تخم تا حشره بالغ) ۷-۵ روز طول می کشد. در یک دوره ۵ روزه، همه حشرات بالغ و نابالغی که از تخم ها به وجود می آیند از بین خواهند رفت. تخمها با سمپاشی (با سموم مجاز فعلی) از بین نمی روند در صورت کوتاهی در سمپاشی به فاصله ۵ روز به تخم های همان روز اجازه داده می شود تا بالغ شوند. در صورت سمپاشی کمی بعد از روز پنجم تعدادی از کنه ها در یک دوره رشدی هستند که با سم از بین نمی روند. دقت نمایید سم به تمام قسمت های زیرین برگ که کنه آنجا زندگی می کند پاشیده شود. اگر کنه ها به سم آغشته نشوند کنترل ناقص خواهد ماند. در صورت آلوده شدن گلخانه به کنه کنترل کامل در همان فصل تقریبا غیر ممکن است.
مینوز برگ:
این حشرات از گونه های مختلف سبزیجات و علفهای هرز تغذیه می کنند.
گوجه فرنگی، کاهو و خیار نمونه این گیاهان میزبان هستند. حشرات بالغ حدودا ۱/۲-۲/۱ میلی متر طول دارند که دارای یک جفت بال می باشند. سه عدد رگ صاف در هر بال تا انتها کشیده شده است. شاخک در قسمت جلو سر قرار دارد که قسمت بالایی شاخک زرد روشن و قسمت پایینی آن زرد پررنگ است. پاها قهوه ای روشن می باشد. قسمت پشتی بدن ما بین بال ها اغلب سیاه براق و بعضی اوقات سیاه مایل به قهوه ای است. شکم زردرنگ است که نقاط قهوه ای سیاه در آن پراکنده است.
حشرات ماده بالغ تخم هایشان را در سوراخ برگها قرار می دهند. تخم ها سفید یا سیاه بوده و دارای ۳۴/۰-۲۵/۰ میلی متر طول می باشند. بعد از ۷-۵ روز بسته به درجه حرارت تخم ها تفریخ می شوند. لاروهای لاغر با حرکت شروع به کندن تونل بین سطوح فوقانی و زیرین برگها می نماید که این عمل با تغذیه از بافت سبز برگ کلروفیل) همراه است. لاروها به مدت ۷-۵ روز در داخل تونل ها باقی می مانند. قطر تونل ها ابتدا اندازه قطر تخم هاست که با رشد تخم و لارو بزرگتر می شوند. لاروها عموما زردرنگ هستند و شبیه به هویج کوتاه می باشند. آنها از قطعات دهانی جهت تغذیه از بافت گیاهی استفاده می کنند، با تغذیه لارو معمولا در داخل تونل و پشت سر لاروها مواد زاید سیاهرنگ برجا می ماند. لارو مینوز در انتهای رشد خود و قبل از تبدیل شدن به شفیره به ۳ میلی متر می رسد. با تغذیه از برگ از آن خارج شده و به زمین با پوشش روی زمین می افتند و به شفیره تبدیل می شوند. در اوایل سن شفیرگی، شفیره ها زرد روشن و کمی کوتاه تر از مرحله لاروی می باشد. ولی با گذشت زمان به تدریج تیره تر شده و به رنگ قهوه ای در می آید. بسته به درجه حرارت مراحل لاروی ۱۰ روز طول می کشد تحت شرایط ایده آل از تخم تا بلوغ حداقل ۱۶ روز زمان می برد و حشرات بالغ ماده بعد از ۵-۱ روز شروع به تخم گذاری می کنند.
مینوز تحت شرایط گرم گلخانه، تعداد زیادی نسل که معمولا نسل ها با هم ادغام می شوند تولید می کند. لارو این حشره تحت شرایط مزرعه ای و نیز شفیره ها به وسیله تعداد زیادی پارازیت مورد حمله قرار می گیرد. یک برنامه پارازیتی را نمی توان در شرایط گلخانه تدارک دید. با وجود این در صورت وجود پارازیت کننده، لاروها از رنگ زرد به تیره تبدیل می شود. لاروها باد کرده و از تونل بیرون نمی آیند. شفیره در صورت پارازیته شدن به رنگ قهوه ای تیره با سیاه دیده خواهد شد. مشخصات رنگ آن به آسانی با میکروسکوپ یا ذره بین دستی قابل رؤیت است.
مینوزها در مدت کوتاه یک جمعیت زیاد تولید می کنند. جمعیت زیاد مینوز روی برگ و در هم رفتن تونل ها می تواند برگ را خالی از کلروفیل نماید. کارخانه های غذاسازی گیاه کاهش یافته و تقریبا برگ شفاف دیده می شود برگها خشک شده می میرند. در صورتی که جمعیت حشره زیاد باشد و کنترل نشوند به نظر می رسد برگ ها با مواد شیمیایی و علفکشها سوخته است. مینوز منحصرا در برگ دیده می شود ولی بصورت اتفاقی در میوه هم دیده خواهد شد. در مورد گوجه فرنگی آستانه اقتصادی خسارت مینوزها در گلخانه بر خلاف مزرعه تعریف نشده است. اما باید این مسئله را در نظر گرفت که موجودات کنترل کننده در شرایط مزرعه در این عمل دخیل هستند. این عوامل کنترل کننده طبیعی در گلخانه وجود ندارد. علاوه بر این تعداد زیادی حشره کش مؤثر در مزرعه وجود دارد که نمی توان آنها را در گلخانه بکار برد.
کنترل مینوزها: مثل سایر آفات، جلوگیری از آلودگی به مینوز بهترین کار است. بسیاری از آلودگی ها به صورت تخم و لارو همراه با نشاء وارد گلخانه می شوند. نشاء ها بایستی از نظر لارو و شفیره که با چشم قابل رؤیت است بررسی شوند. تخم ها بسیار کوچکتر از آن هستند که دیده شوند و زیر پوست برگها قرار می گیرند.
نشاء هایی که در معرض حشرات بالغ مینوزها هستند محل تغذیه با تخم گذاری به صورت نقطه نقطه روی برگ ها دیده می شود. نواحی نقطه چین کوچکتر از سر سوزن هستند که در سطح برگ پراکنده اند در هر نقطه حشرات ماده یک تخم می گذارند این گیاهان می توانند با حمل تخم ها به صورت بالقوه منبع آلودگی باشند.
پرورش دهندگان باید نشاء های خود را در محل هایی فاقد آفات نگه دارند و یا از تولید کنندگان صاحب نام خریداری کنند. مطمئنا حشره کش ها حشرات ماده را قبل از تخم گذاری با رسیدن به بلوغ جنسی از بین می برند. ولی روی تخم ها اثر ندارند. لاروها معمولا با سموم سیستمیک با قدرت تدخینی بالا کنترل می شوند، در عین حال سمومی با این توانایی اغلب برای گلخانه غیر قانونی است. حشره کش ها بر روی شفیره اثر ندارند. تحقیقات نشان داده که لاروها قبل از تبدیل به شفیره بر روی زمین می افتند در این حالت و قبل از تبدیل به شفیره کامل می توان از حشره کش ها جهت کنترل حشرات استفاده نمود. بهترین حشره کش ها بر علیه آنها مواد کنترل کننده رشد حشره می باشد که امکان استفاده از این مواد هم روی محصولات خاص و در شرایط مزرعه به طور قانونی وجود دارد.
تریپسها
تریپس در بیشتر گیاهان زراعی و میزبان های وحشی یافت می شود. برای سالها تریپس جزء آفات کم اهمیت بوده و توجه کمی به آنها می شد اما در چندین سال اخیر خسارت آنها باعث توجه بیشتر چه در گلخانه و چه در مزرعه و بخصوص در کشت گوجه فرنگی شده است. اگر چه چندین گونه از تریپس همزمان در گلخانه و روی گونه های مختلف دیده می شود ولی سیکل زندگی و رفتار آنها تقریبا یکی است. تریپس ها به قدری کوچکند که در بسیاری از جاها دیده نمی شوند. بزرگی آنها به طول حدود ۱ تا کمتر از ۵/۲ میلی متر می باشند. طول دوره زندگی به درجه حرارت بستگی دارد و حدودا ۲۵-۲۰ روز جهت کامل شدن دوره زمان لازم است. در گلخانه ممکن است تریپس در تمام سال فعال باشد و تا ۱۲ نسل در سال تولید کند. فقط حشرات بالغ تریپس بال دارند. حشرات بالغ تریپس بسته به گونه ممکن است زرد- قهوه ای یا سیاه باشند. تریپس روی برگها تغذیه می کند اما روی گل ها، جوانه ها و میوه ها هم دیده می شود. تریپس به نظر می رسد در جاهای سایه بیشتر تغذیه می کند و جهت تغذیه زیر برگها و قسمتهای داخلی ترجیح داده می شود. با افزایش تغذیه و رشد جمعیت، تریپس ها به سطح فوقانی برگ حرکت می کنند. به طور کلی تریپس ها روی برگها از قسمت میانی به بالای گیاه میزبان دیده می شوند. برگ های آسیب دیده بدشکل و رنگ پریده به نظر می رسند. برگها عموما لکه دار شده و نقاط سفید روی آنها دیده می شود با ادامه خسارت گیاه سفید و کاغذی دیده می شود سپس برگها خشک شده، سوخته و می ریزند.
خسارت روی میوه اغلب پراکنده و غیر منظم است و بصورت نقاط خشک شده، سفید و زنگار زده دیده می شود. این مسائل به علت تغذیه تریپس از میوه در مراحل اولیه رشد به وجود می آید. تریپس ها محصول خیار را تا ۵۰ درصد کاهش می دهند. تریپس ها به چندین طریق قابل مشاهده اند. برگ ها اغلب بدشکل و تابیده می شوند. اگر یکی از برگهای تابیده و پیچ خورده را باز کنید اجتماع حشرات را خواهید دید یا می توان با تکان دادن برگ آلوده روی مقوای سبز یا آبی رنگ تریپس ها را مشاهده نمود. تریپس ها اغلب قبل از این که نشانه های آنها دیده شود در گلخانه مستقر شده اند بنابراین باید از تکنیک های شناسایی فوق جهت آگاهی سریع تر از حمل آفت استفاده نمود.
تریپس ها اغلب جذب نوارهای رنگی چسبیده هم می شوند و نیز گاهی اوقات کارگران را می گزند که یکی از راه های پی بردن به حضور تریپس است. خیار و گوجه فرنگی از میزبان های مورد علاقه تریپس می باشند. تریپس ها اغلب در گلخانه به کاهو هم خسارت وارد می کنند. تریپس ها معمولا به دو روش در گلخانه وارد می شوند. حشرات بالغ با پرواز خود وارد گلخانه می شوند یا با جعبه ها و وسایل بسته بندی از مزرعه یا گلخانه مجاور به داخل گلخانه منتقل می شود. کنترل تریپسها: تولید کنندگان با نصب توری های ریز روی دربها، پنجره ها، فنها و سایر جاهای ورودی از ورود حشرات جلوگیری کنند. کارگرها باید تمام وسایل جارو کردن و نظافت را شستشو دهند. این عمل باید در مورد سطل ها، جعبه ها و سایر وسایل نیز قبل از انتقال به گلخانه انجام گردد.
تحقیقات نشان داده که سیستم میست و رطوبت نسبی ۹۰ درصد یا بیشتر، تریپس ها و کنه ها را می کاهد. بیشتر خیارها با سیستم میست از نظر بیماری ها مشکل چندانی ندارند. برگ مرطوب به چندین روش در بیولوژی آفت ها دخالت می کند. سیستم میست روزانه اغلب بیماری های قارچی و مگس سفید را بیشتر می کند.
تعداد کمی حشره کش برای مبارزه با تریپس به ثبت رسیده است. تریپس ها به بسیاری از حشره کش ها مقاوم می شوند به علت قرار گرفتن تریپس در زیر برگها، گل ها، جوانه های میوه ها و محور برگ ها باید محلول پاشی سموم به قسمت های یاد شده انجام گیرد. اگر چه خسارت به برگها سبب کاهش محصول می شود، تعداد زیاد جمیعت حشره به ویژه در خیار با افزایش محصول غیر قابل فروش همراه است و این عامل در اثر تغذیه تریپس از میوه های جوان به وجود می آید که با بلوغ میوه به صورت داغ زدگی (لکه) دیده می شود.
بیشتر در مدیریت بیماری ها در گلخانه ، خیار گلخانه ای ، گوجه فرنگی گلخانه ای
