مقدمه
به طور کلی مراحل مختلف، فعالیت های حیاتی گباهان نسبت به نوع گیاه، آب و هوای منطقه، نوع مصرف و تهویه، پرورش آن متفاوت بوده و از آن جایی که ابتدای فعالیت حیاتی هر گیاه با سبز شدن دانه یا بذر آن همراه است، بنابراین آغاز دوران فعالیت حیاتی گیاه سبز شدن دانه یا بذر آن است. وقتی بذری شروع به سبز شدن می نماید در درجه اول ریشه اصلی أن ظاهر شده و سپس قسمت هوایی آن نمو می نماید تا این که به مرحله تکامل خود برسد و محصول تولید گردد. با توجه به نوع یا مدت زمان لازم برای سیر شدن بستر و تبدیل آن به گیاه کامل از یک سال زراعی که در حدود ۷ ماه به طول می انجامد تا چندین سال فرق می کند. مثلا در مورد اغلب سبزی جات و صیفی جات این مدت یک سال تا دو سال تجاوز نمی کند و بر حسب مسلاست زمان لازم برای فعالیت گیاه در رسیدن به مرحله تکامل آنها را به گیاهان یکساله و یا دوساله و یا چند ساله تقسیم می نمایند.
الف) گیاهان یکساله
پس از کاشت بذر و سبز شدن آن دوران اولیه رشد شروع گردیده و گیاه به فعالیت حیاتی خود در مرحله تولید شاخه و برگ و ساقه ادامه می دهد تا این که از نظر ساختمانی اندام های زایا (اندام های تولید کننده میوه و یا دانه) ظاهر گردند. به طور کلی از زمان سبز شدن بذر یا قبل از تولید اندام های زایشی را مرحله قبل از باروری، مرحله ظهور اندام های زایا و مرحله شروع دوران باروری یا بلوغ گیاهی و زمان تولید میوه یا دانه را مرحله باروری و یا مرحله تولید محصولی می نامند. پس از این که دوران باروری سپری شده دوران پیری و یا مرگ گیاه مادر شروع می گردد که به دوران پیری یا مرگ موسوم است. طول دوره رشد این گیاهان کمتر از یکسالی است. گیاهان یک ساله را می توان به سه گروه پاییزه، بهاره، دو فصله (بهار – پاییزه) تقسیم بندی کرد. ملاک اصلی در این زیر مجموعه تأمین حرارت مطلوب رشد گیاه می باشد. به طور مثال پنبه و ذرت در تمام نواحی اقلیمی گیاهی بهاره محسوب می شوند و نخود در مناطق گرم به صورت پاییزه و در مناطق سرد به صورت بهاره کشت می شوند. از گیاهان یکساله می توان خربزه، خیار، طالبی، هندوانه، گوجه فرنگی، بادمجان، سیب زمینی و غیره را نام برد.
ب) گیاهان دوساله
در این سری از گیاهان پس از سبز شدن بذر و شروع فعالیتهای حیاتی ابتدا دوران قبل از باروری طی نموده می شود که این مرحله مدت یک سال زراعی به طول می انجامد تا این که گیاه به مرحله تکامل خود برسد. پس از سپری شدن این مرحله دوره استراحت یا پایان فصل فعالیت شروع می شود و گیاه مدتی بدون این که فعالیت حیاتی شدیدی داشته باشد به طور بطئی و خفیف به زندگی خود ادامه میدهد تا زمانی که مجددا محیط و شرایط بیرونی جهت نشو و نمو گیاه مناسب شود. با مساعد شدن شرایط اقلیمی فعالیتهای حیاتی دوباره شروع می شود و گیاه پس از گذراندن یک دوره کوتاه بین ۳۵ تا ۷۰ روز از سال دوم و ادامه رشد رویشی خود دوران فعالیت زایشی آن آغاز می گردد. دوره رشد این گیاهان بیش از یکسال است مثل کاهو، چغندر قند. این گیاهان در نواحی سرد بهاره هستند و در اوایل بهار کاشت می شوند. رشد رویشی در بهار و تا اواسط پاییز ادامه می یابد. در صورت باقی ماندن محصول در زمین گیاه در بهار سال بعد ساقه گل دهنده تولید می کند و رسیدگی بذر در طی تابستان انجام می شود. با ورود گیاه دوساله به فاز زایشی به تدریج مواد اندوخته اندام های رویشی به بذرها منتقل می شوند و در نتیجه به تدریج از کیفیت مصرفی اندام رویشی کاسته می شود. از گیاهان این دسته می توان هویج، کلم، جعفری، تره، پیاز و غیره را نام برد.
ج) گیاهان چندین ساله
این گیاهان بیش از دو سال به رشد خود ادامه می دهند. زعفران نمونه ای از این گروه گیاهان است. گیاهان چندساله پس از یک دوره رشد رویشی تولید گل و دانه می کنند. آن چه امکان رشد مجدد را برای گیاهان چندساله فراهم می کند ذخیره مواد غذایی در ریشه و طوقه و یا اندام زیرزمینی گیاه است. در مورد گیاهان چندین ساله مراحل مختلف فعالیتهای حیاتی باز هم روییدن، از بذر شروع می گردد چون طول زندگی این گیاهان بیشتر بوده و حتی ممکن است به بیش از یکصد سال نیز برسد. این نباتات با گیاهان یک یا دو ساله تفاوت زیادی دارند و مراحل مختلف فعالیت حیاتی آنان را می توان بدین ترتیب مشخص نمود. دوران شروع فعالیت که کاشت بذر یا ریشه دار شدن یکی از اعضای آن به منظور تولید گیاه جوان می باشد.
دوران قبل از باروری
پس از سبز شدن بذر یا ریشه دار شدن قلمه و غیره فعالیت گیاه به منظور ایجاد ریشه های زیاد جهت استقرار در زمین و جذب آب و مواد غذایی و شاخ و برگ جهت تهیه مواد غذایی با شیره پرورده برای ادامه زندگی گیاه شدت می یابد. این دوره بستگی به نوع گیاه از ۲ تا ۱۲ سالى فرق می کند. در تمام سال های قبل از شروع باروری گیاه به رشد رویشی خود ادامه می دهد تا این که اولین علایم جهت تولید میوه در گیاه ظاهر می شود و با توجه به نحوه استفاده و وضع پرورشی، چگونگی و آب و هواه ظهور دوره باردهی گیاه متفاوت می باشد. وقتی اولین عضو تولید کننده گل و غنچه در گیاه تکامل یافت دوران باروری آن شروع می گردد.
مرحله باروری افزاینده
در این مرحله هر ساله بر میزان رشد رویشی و زایشی گیاه افزوده می شود و جوانه ها و گل و میوه های تشکیل شده تکامل یافته و زیادتر می گردند تا اینکه پس از گذشت ۴ تا ۱۲ سال (بسته به نوع گیاه به حد نهایی خود می گردد که به نام دوران باروری فزاینده موسوم است.
مرحله باروری ثابت
پس از پایان مرحله باروری افزاینده حد تغییرات تولید میوه و گل در سال های متوالی کاهش پیدا کرده و بسته به نوع گیاه و شرایط محیطی و وضع پرورش و نگهداری میزان زایش گیاه متفاوت است و از ۵ تا ۱۵ سال تغییر می نماید در این دوره باید سعی شود که به طریق مختلف تعادلی بین رشد رویشی و زیشی در درخت به وجود آورد و میزان تولید را در حد تقریبا ثابت نگه داشت.
مرحله باروری کاهنده
در این مرحله به تدریج میزان تولید محصول هر ساله کاهش پیدا می کند و این تنزلی و کم نشاست میوه تا آنجایی ادامه پیدا می کند که میزان محصول درخت به حداقل خود می رسد. در نتیه نگهداری درخت از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نبوده و درخت به مراحل آخر دوره زندگی خود می رسد. اگر در این مرحله ریشه گیاه سالم و خوب باشد می توان دوباره آن را به وسیله عمل هرس برای چند سال دیگر جوان کرده و بهره برداری نمود. در غیر این صورت گیاه به آخر فعالیت های جهانی خود نزدیک می شود.
مرحله پیری
پس از سپری شدن مراحل فوق به مرور گیاه به مرحله پیری و یا پایان دوره زندگی خود نزدیک می شود و با رسیدن گیاه به این مرحله از رشد ثعالیت های حیاتی آن کاسته شده و به تدریج اعفای مختلف از بین می روند و مرحله مرگ و یا انهدام ظاهر می گردد و بدین ترتیب فعالیتهای حیاتی متوقف می گردد.
بیشتر در تاثیر آب و هوا در باغبانی
