طریقه ازدیاد موز
تکثیر موز از طریق پاجوش و یا ریزوم انجام میشود. پاجوش هایی که در کنار درخت مادر روییده اند، پس از این که دارای برگ، شدند. پاجوش ها پس از ۶ هفته از ظاهر شدن دارای ۶ برگ مادر هستند که قابل جا به جا شدن می باشند.
آن را با ریشه از زمین بیرون آورده و در محل اصلی می کارند و بعد از حدود ۱۵ ماه گل نخواهند داد. در طرف این عملیات، درخت، دارای ۳ تا ۵ پاجوش خواهد شد. که آنها را تا اواخر تیرماه نگه می دارند. چون در مشت سوز مادر پس از بارور شدن و چیدن میوه از روی خاک قطع می شود، باید یک یا چند. تا که از دلمه بریزر و سالم تر است در محل اصلی در کنار درخت: مادر نگهداری و بقیه را از متان کنده و جهت کاشت مشت نمود. پس اگر منظور ما تولید پاجوش باشد در حد، ممکن خانه را کنده و تریزوم پایه مادرم را خارج کرده و به بازار را بسته می کنیم، جدا کردن پاجوش باعث ایجاد شوک و عقب افتادن میوه دهی می شود و تیز هر چه تعداد پاجوش بیشتر باشد سطح برگ کاهش یافته و در نتب به درصد لاک (کربن به نیتروژن) کاهش یافته و باعث که، میوه و ترسی میوه می شود. از یک موزستان ۱۰ تا ۱۵ سال استفاده می شود.
فاصله انها انتخاب فاحی کاشت به عوامل مختلف مانند نس کی تیره محل ی ساد؛ توپیستوگرافی زمین و سایر عوامل مدیریت بستگی دارد. بیشترین فاصله اهمیت این است که نهال های مور تمام سطح باغ را بپوشانند و زیر انها نسابه باشد. عمق گودال های شه، موز ۷۵ دانتی متر در ۱۰۰ سانتی متر و به عمق ۱۰۰ سانتی متر و به فاتنه ۲ تا ۵ متر در نظر می گیرند که ارقام پابندی را با فاصله بیشتر ۵×۵ و از قیام پاکوتاه را با فاصله کمتر ۳*۳ در بر می گیرند..
کاشت:
پاجوش های انتخابی باید هرس شده و بافت های آلوده آنها جدا شود تا عاری از نماتد و سرخرطومی باشند. سپس پاجوش را در clay slurry غوطه ور کرده و سطح آن را با گرانول های فوردان به میزان ۴۰-۲۰ گرم به ازای هر پاجوش پوشانند. این عمل نماتدها و سرخرطومیها ساقه را کنترل می کند. از کاشت در زمستان به علت پایین بودن درجه حرارت باید اجتناب شود. کشت باید در ماه های گرم و خشک انجام شود و در زمستان هم رشد و هم جوانه زنی خوشه ها متوقف می شود.
کوددهی: موز گیاهی است که دایما در حال رشد است. بنابراین به غذای زیادی نیاز دارد. این غذا با آب مخلوط و در اختیار گیاه قرار می گیرد. بنابراین هم مصرف آب و هم مواد غذایی خام در واحد سطح باغ موز بالاست. بهترین کود برای باغ موز کود حیوانی پوسیده است که باید موقع تهیه زمین به خاک و چاله های کاشت ریخته شود. مقدار آن در هکتار ۲۰ تا ۴۰ تن می باشد. موقعی که رشد گیاه شروع شد مواد معدنی موجود در این نوع کودها کفاف بوته های در حال رشد را نمی دهد و باید از کودهای شیمیایی به خصوص کود ازته کمک گفت.
مقدار مصرف این نوع کود از دو نقطه نظر بیشتر است اول از جهت نیاز زیاد خود گیاه به ازت که جهت رشد گیاهی سریع و فراوان خود لازم دارد، دوم به خاطر این که در اثر آبیاری مداوم در آب حل شده و از اختیار گیاه خارج می شود. کنجاله نباتات روغنی، سولفات آمونیوم یا اوره به عنوان کود کمکی در حین نمو باید داده شود. چون بوته موز خیلی سریع الرشد و شاخه بارده عمر کوتاهی دارد. بنابراین کودهایی باید داده شود که در این مدت کم سریعا جذب و مصرف باشد. در ضمن علاوه بر کودهای فوق بهتر است باقی مانده برگ های خشک یا پاجوش های زاید که قطع می شوند همراه با خس و خاشاک روی زمین را خرد کرده و مخلوط با کود با شخم سطحی به خاک برگرداند. مقدار مصرف سولفات آمونیوم حدود ۵۰۰ الی ۶۰۰ گرم برای هر بوته می باشد که در دو مرحله مثل کنجاله به خاک اطراف بوته ها ریخته و بعد آبیاری می کنند.
اگر به جای سولفات آمونیوم که از نظر پایین آوردن قلیاییت خاک pH بسیار مناسب است از کود دیگری مثل اوره استفاده شود که میزان مصرف آن حدود نصف سولفات آمونیوم یعنی ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم برای هر بوته خواهد بود. بوته هایی که کود میخورند نبایید تشنگی بکشند و حتما باید آب فراوان و کافی بعد از دادن کود و پس از آن مرتب داده شود. پس موز نیاز به تغذیه زیاد داشته و به کودهای مورد استفاده نیز پاسخ سریع می دهد و میزان کوددهی به حاصل خیزی خاک و نوع رقم بستگی دارد. توصیه می شود که کود مورد نیاز در آغاز ماه سوم و ماه پنجم پس از کاشت استفاده شود. علاوه بر پتاسیم، فسفر و نیتروژن عناصر دیگری مانند روی، منیزیم، گوگرد و کلسیم نیز در موز کاری اهمیت دارند که کمبود هر کدام از آنها موجب بروز علایم بیماری فیزیولوژیک می شود. در موز برگهایی که حاشیه برگ آنها زرد است و برگها بریده بریده می شوند دچار کمبود پتاسیم شده اند.
آبیاری:
نهال های موز با برگهای پهن و بزرگی از تبخیر و تعرق نسبی زیادی برخوردار هستند و برای تضمین نیاز آبی خود لازم است در تمام مراحل رشد از رطوبت کافی برخوردار باشند. نیاز آبی سوز با توجه به نوع واریته، شرایط آب و هوایی و خاک تماوت می کند. پس موز از نباتاتی است که نیازش به آب خیلی زیاد است و در تمام طول سال باید آب کافی در اختیار داشته باشد. درشتی خوشه ها و حجم انگشت های موز تا حد زیادی بستگی به مقدار آب دارد که در طول رشد خود می خورد. بنابراین به محض این که بوته ها خواه به صورت جوانه یا پاجوش کاشته شود، باغ باید آبیاری شود. برای این که در اراضی تسطیح نشده آب کافی به همه بوته ها به طور یکنواخت برسد، بهتر خواهد بود کرستها را کم عرض بگیرند. معمولا برای هر ۵ ردیف یک کرت و شیب زمین باید عمود به جهت آبیاری و کم باشد که آب به اصطلاح ندود.
دفعات آبیاری در تابستان و زمستان فرق می کند البته به جنس خاک نیز باید توجه کرد. در خاکهای متخلخل و در هوای گرم، موز باید در فواصل کوتاه تری نسبت به آب و هوای سرد آبیاری شود و تحت شرایط آبیاری سطحی موز نیاز به ۳۰۰۰-۲۰۰ سانتی متر آب در هر هکتار در سال که باز بستگی به نوع خاک و شرایط آب و هوایی دارد. در هر شرایطی نباید اجازه داد که کم آبی به نهال ها صدمه بزند. پس موز به آب زیاد احتیاج دارد ولی در برابر آب راکد و رطوبت زیاد خاک حساس است و نیز آبیاری موز باید منظم انجام گیرد و معمولا از ۳۶ تا ۷۰ ساعت نباید فواصل بیاری تجاوز کند. به هر حال در تمام طول بهره برداری نباید گذاشت که بوته ها از آب سختی بکشند که در مناطق مختلف دنیا در طول یک دوره بهره برداری که حدود ۱۸ ماه می باشد، ارقام پاکوتاه را ۴۰ تا ۴۵ بار در خاک های شنی ورسی ونی) و ۸۰ تا ۹۰ بار در خاکهای سبک تر) آبیاری می کنند. آب باید شیرین باشید و کمترین درصد را از املاح سدیم داشته باشد.
تنظیم تعداد پاجوش ها:
موز مثل گل اختر دارای ساقه زیرزمینی است. از این ساقه زیرزمینی در طول رشد، جوانه های جدیدی به عمل می آید. یک جوانه انتهایی باعث توسعه ساقه زیرزمینی به حالت نیم دایره می شود و از طول بدنه آن جوانه های جنبی موجب به وجود آمدن پاجوش ها می شود. نزدیک ترین پاجوش به بوته مادر را دختر و پاجوش بعدی را نوه اصلی می نامند. اگر اجازه داده شود که به طور طبیعی پاجوش زیاد نشود، از رشد و قدرت باردهی بوته مادر به حد زیادی کاسته خواهد شد. در أرقام پا کوتاه مناسب جنوبا ایران نباید بیشتر از دو پاجوش دختر و نوه اجازه رشد بیابند. پاجوش های ظاهر شده اضافی را باید با کارد تیزی برید و بعد از خرد کردن، به خاک برگرداند. گیاه اصلی (مادر) بعد از اینکه به حد کمال رسید و محصول خود را تحویل داد و برداشت شد، نیز باید حذف شود و به جای آن از دختر مراقبت کرد که محصول سال بعد را به وجود بیاورد.
با حذف مادر اصلی این پاجوش مادر می شود و جای آن را می گیرد در این موقع می توان نوه جانشین دختر کرد و به یک پاجوش جدید نیز اجازه داد رشد کند. با این ترتیب سیکل حیات بوته موز ادامه پیدا می کند و در شرایط مساعد در هندوستان و جزایر کارایی و آمریکای مرکزی ممکن است تا ده سال نیز قابل بهره برداری باشد. در هندوستان در مناطق بسیار مستعد که باران به حد کافی و به طور منظم در طول سال می بارد و زمین حاصل خیز است حتی بوته های ۵۰ ساله نیز وجود دارد ولی در شرایط ایران بیشتر از سه سال نباید از باغ موز بهره برداری را ادامه داد، حتی اگر سال به سال تجدید شود شاید از نظر اقتصادی بهتر باشد.
در ارتباط با حذف پاجوش ها اولا در شش ماه اول عمر بوتسه مادر که هنوز گل نکرده است نباید اجازه داد. پاجوش ها رشد کنند و آنها را به محض ظاهر شدن حذف کنند. ثانی بریدن پاجوش باید با دقت لازم انجام گیرد. یعنی لازم است که خاک را از پای آن پس زد و پاجوش اضافی را از محلی که به ساقه چسبیده با کارد تیز و صاف برید نه اینکه با دست بکشند و زخمی کنند. بعد از خاتمه بهره برداری از باغ موز نباید بلافاصله از همان زمین برای احداث باغ جدید استفاده شود بلکه بهتر است زمین مزبور حداقل به مدت دو سال به کشت غله، گندم، جو، برنج یا صیفی کاری با بودجه اختصاص داده شود. بعد از ۲یا ۳ سال زمین را برگردانیده و مجدد آماده کاشت موز کنند.
بوته های تازه کاشته شده یا پاجوش های همان سال بعد از ۷ تا ۸ ماه از تاریخ کاشت یا سبز شدن (پاجوش سال دوم) گل می کند. گل ها به صورت گروهی در بغل برگها رشد می کنند. گل آذین موز دارای دو نوع گل می باشد. گلهای نر که سه پرچم دارند و در قسمت نوک و انتهای گل آذین ظاهر می شوند و گل های ماده در قسمت قاعده و پایین آن قرار دارند. چون همیشه گلهای نر بعد از گل های ماده باز می شوند و به حد کمال می رسند از این جهت عمل لقاح به ندرت امکان پذیر است و چون گل موز قادر است بدون احتیاج به لقاح به صورت خودزایی یا پارتنوکارپیک میوه درست کند ضرری از این حیث از نظر تولید محصول به وجود نمی آید.
علاوه بر این موزهای خوراکی دارای سه دسته کروموزوم بوده و تریپلویید می باشند و میوه از رشد تخمدان به وجود می آید. از زمانی که گیاه شروع به رشد می کند ۱۷- ۱۴ ماه طول می کشد تا میوه بدهد و موز یک بار بار می دهد، بعد از ۱۶ ماه پاجوش را نگه داشته و میوه را چیده و پایه مادری را از ۱۵ سانتی متری خاک، کف بر کرده تا پاجوش از هیدراتهای کربن آن پایه تغذیه نماید (علت کف بر کردن از ۱۵ سانتی متری، چون در انتهای ساقه اصلی، کلسیم وجود دارد که برای ریزوم مناسب است، چون مجددا به ریزوم بر می گردند و سپس گیاه را با پتاس تقویت می کنیم. تا زمان گل انگیزی و ظهور جوانه گل نباید به هیچ پاجوشی اجازه رشد داده شود. تنها یک پاجوش سالم در زمان گل انگیزی و یک پاجوش دیگر در زمان برداشت کافی است. به طور کلی در هر زمان از سال نباید گیاه با بیش از دو پاجوش دیده شود.
هرس:
از آن جایی که برگهای پیر و مرده میزبانی برای بیماری ها می شوند باید در هنگام ظهور حذف شوند. برگهای قسمت سفلای بوته موز معمولا به تدریج خشک شده و آویزان می شود. این برگها را باید اجازه داد در فصل تابستان و تا خشک شدن کامل و ریختن روی تنه بماند، چون یک پوشش طبیعی برای حفاظت تنه از سوزش آفتاب می باشد. بعد از گذشتن شدت گرما می توان آنها را جدا کرده و پس از خرد کردن روی زمین پخش کرد و با برگ های خشک دیگر که خودشان ریخته اند با تیلر یا بیل به خاک برگرداند تا به ذخیره مواد آلی خاک افزوده شود. برای افزایش عمل کرد تنها برگهای غیر سبز باید حذف شوند.
قیم زدن:
در مورد واریته های بلند جهت جلوگیری از افتادگی در طول باردهی سنگین و جلوگیری از خسارت باد از شاخه های بلند بامبو به عنوان قیم برای نگه داری شاخه های سنگین استفاده می شود.
هاگ دهی:
این کار باید هر دو یا سه ماه یک بار برای جلوگیری از فرسایش خاک انجام شود. سربرداری و یا از بین بردن انتهای شاخه ها برای جوانه های باقی مانده بسیار ضروری است و باعث زودرسی و بلوغ میوه ها و نیز غلبه بر بیماری های سه شاخه می شود.
حذف گیاه مادری، حذف، قسمت هایی که برداشته از آن جا انجام شده است باید انجام شود. شاخه هندود ۱۳۰-۱۱۰ روز پس از گل دهی بالغ می شوند که بسته به رقم این زمان فرق می کند، بعد از برداشت میوه ساقه گیاه باید بریده شود. ساقه گیاه باید در مرحله ای قطع شود که مواد غذایی به آسانی به غده مادری باز گردند تا اعماقه های زیر زمینی گیاه توسعه یابند.
عملکرد:
مقدار و عملکرد محصول در هکتار بستگی به عوامل مپندی از قبیل رقم و نوع موزه حاصل خیزی خاک، وضع اقلیمی منطقه، عملیات زراعتی و کود و آبی که به نبات داده می شود دارد. میزان متیو نمط محصول ارقام با کوتاه حدود ۲۵ تا ۳۵ تن در هکتار است، این رقم در موزهای پابلند در مناطق مستعد و اراضی حاصلخیز به ۵۵ تن نیز می رسد. در شرایط جنوب ایران هیچ وقت از ۸ تا ۱۰ تن تجاوز نمی کند، موز رقم کاوندیشی بعد از ۱۴-۱۲ ماه محصول می دهند در صورتی که ارقام بوون و مونتان بعد از ۱۸-۱۵ ماه محصول می دهند. متوسط عمل کرد رقم روبوستا ۱۰۰-۵۰ تن در هکتار است. گر چه عملکرد بالایی در حدود ۱۵۰ تن در هکتار نیز تحت شرایط مناسب کشت دیده شده است، میوه موزه پارتنوکارپ بوده و برای تلقیح مصنویی موز پشم گوسفند را می توان زیر پای مادر أتش زده تا تحریک، به میوه دهی شود.
رسانیدن میوه موز:
فاصله زمانی بین شکل میوه تا زمان رسیدن موز در واریته های مختلف ۷۵ تا ۱۲۰ روز به طول می انجامد. موز را به صورت نارسایز کال) برداشت می کنند و پس از این که بار به مقصد رسید، آنها را در انبارهای مخصوص خالی می کنند. موزها را در داخل انبار توده می کنند بدون این که فشرده شوند. اگر به همین حال رها شوند در یک انبار بسته با حرارت معمولی، خوشه ها خیلی نامرتب رسیده و به آهستگی زرد شده و قابل عرضه به بازار خواهند شد. در این وضع ابتدا دسته های بالا نزدیک دسته خوشه ) زودتر و دسته های انتهایی دیرتر زرد و رسیده می شوند. رایج ترین طرز و دم نمیشن موز در هند و پاکستان وزانیدن تپانه در داخل انبار می باشد.
طرز عمل به طور خلاصه چنین است که خونه ها را در داخل انبار می چینند به طوری که ۴/۳ حجم آن را پر کند روی توده خوشه ها را از برگهای پلاسیده و نیمه خشک دوز که در بسته بندی جعبه ها به کار رفته می پوشانند. بعد در داخل یکما حلب که محتوی تپاله خشک گاو، مخلوط با پوسته برنج می بشد أتش می زنند. این مخلوط به تدریج و به آرامی می سوزد و محوطه انبار را از دود پر می کند و هره حرارت انبار را چند درجه بالا می برد. تمساعی در و پنجره و روزنه های انبار باید گرفته شود. دود دادن حدود ۱۸ تا ۲۴ ساعته طول می کشد. در طول این مدت رنگ میوه ها از سبزی به زرد مایل می شود. بعد از ۲۴ ساعته درها را باز کرده و خوشه ما را به انبار دیگری که سایه بوده و هوا به خوبی در آن جریان داشته باشد منتقل می کنند. دو تا سه روز دیگر لازم است تا مرحله رسیدن میوه ها تکمیل و موزها رنگ زرد و مطلوب و نسج نرم و شیرینی پیدا بکنند.
روش های معتدد دیگری برای رسانیدن با اشاره به مدرن ترین آن ها که در ممالک پیشرفته مورد عمل است استفاده می شود. در رسانیدن با استفاده از گاز اتیلن که این کار از میوه های رسیده متصرا ملک شده موجب تم مریع معمل تنفس میوه و رسیدن آن می شود. از این خاصیت برای رسانیدن و زرد کردن خوشه های موز می توان استفاده کرد. طرز کار بسیار آسان است. موزها را در یک انبار تا ۴/۳ حجم آن پر می کنند. بعد در را که غیرقابل نفود أ نه می بندند. بعد در خارج از انبار شیر کپسول و به داخل آن مربوط است باز می کنند. حدود یک در هزار حجم فضای انبار، گاز باید وارد انبار بشود. سپس شیر را بسته و بعد از ۲۴ ساعت در را باز می کنند. خوشه ها را به اتاق دیگری که هوا در آن جریان دارد منتقل می کنند و پس از ۲ یا ۳ روز خوشه ها، زرد و قابل عرضه به بازار است. به طور معمول رسیدن روبوست بدون هیچ تیمار می شود یک تا دو هفته زمان می برد.
ترکیب ۲۰۰ میلی لیتر محلول اترل (نام تجاری ترکیب اتفان که نوعی تنظیم کننده مصنوعی است که باعث تولید اتیلن می شود به همراه ۱۵-۱۰ گرم هیدروکسید سدیم در محیط خلاء پس از ۴۸ ساعت قادر به رسانیدن یک پنجه موز می باشد. به عنوان روشی دیگر برای رسانیدن میوه ها می توان از آترل به میزان ۱۰۰ppm استفاده کرد که با میوه ها را به آن آغشته می کنند و یا این که بر روی میوه ها اسپری می شود. برای تسریع در رسیدن میوه از اتیلن، به میزان ۲ بار در روز و ۱ حجم در ۱۰۰۰۰ قسمت حجمی است که در تابستان به ppm ۱۰۰۰ کاهش یابد. میوه های رسیده یک شکل متحد زرد طلایی رنگ داشته و پنجه ها ظاهری براق دارند. بعد از تشکیل تعداد مناسب موز در انتهای خوشه، گل آن را حذف می کنیم تا میوه ها چاق تر شوند. گل نر بنفش رنگ بوده و آن را می زنیم تا میوه بیشتر شود. میانگین موز ۱۵ میوه در هر ردیف است. واحد شمارش موز، انگشت است.
بهترین درجه حرارت برای رسیدن موز ۱۹ درجه سانتی گراد است و بیشتر از آن باعث لک شدن پوست میوه می شود. درجات کمتر، موجب رسیدن نادرست گوشت موز می شود (در حالت های اسثتنایی بین ۱۷ تا ۲۰ و گاهی تا ۲۴ درجه است) رطوبت نسبی در اوایل ۸۵٪ و پس از اتمام رسیدگی باید به ۷۵٪ تقلیل یابد. برای نگه داری موز در انبار باید آنها را از شاخه جدا کرد و روی میله هایی آویزان نمود و بر حسب نیاز به بازار، درجه حرارت و برودت را کم و زیاد نمود.
آنتراکنوز موز:
بیماری است که روی پوست میوه تولید لکه های قهوه ای تا سیاه می دهد. در بعضی موارد این قارچ دم میوه را در خوشه آلوده می کند که در این صورت بنام black end نامیده میشود.
کنترل:
١- حذف شاخه های خشکیده.
۲- تقویت گیاه.
٣- کنترل آفات و سایر بیماریها.
