هایپر تره بار | نهال بادام
17 مرداد 1397

مقدمه

بادام از خانواده گل شمر خیان و با گل شدن و دید و باد و زردالو الو و گیاند دوری از یک خانواده و قوم و خویش است.

امروزه یکی از مهم ترین میوه جات خشک محسوب می شود و مساحت بزرگی را در دنیا اشغال می کند، این درخت از زمان های قدیم در نواحی مرکزی و غربی آسیا مخصوصا افغانستان و ایران و سوریه کشت و گسترش یافته است. در ایران در نواحی تهیه خشت و دوستانی کشت می شود و ارتفاع آن به ۴ متر می رسد و درختی بخار و با تشد عبادت کوتاه صدا و سبز رنگ زیاد است، که رفته رفته به رنگ قهوه ای تیره در می آید.. انشعابات آن با ساقه زاویه داده و با قائمه تشکیل می دهند.

ریشه درخت بادام بسیار قوی است، این درخت می توانند حتی با کمی رطوبت نیز رشد کند برگهای آن بیضی و باریک و نوک تیز و به رنگ سبز می باشد. گل های آن بسیار زیبا و به رنگ صورتی است و در اوایل بهار شکوفه های بادام ظاهر می شود. این محصول بر ارزش اگر مورد توجه و تمدین قرار گیرد می تواند به چندین برابر هم از نظر مناطق مستعد کشت و هم از نظر تولید در وحله سطح افزایش یابد. بادام غذایی بسیار مقوی است دارای چربی، پرو نیین، قند و چند نوع و با تأمین می باشد. مصرف دارویی نیز دارد و حریره بادام و روغن بادام در طب سنتی ایران موارد مصرف عدیده داشته و دارد. به صورت آجیل خام و بو داده و شور، پوست کنده و مغز در شیرینی پزی مصرف دارد.

بادام دارای گونه های متعددی است. نوزده گونه آن در ایران زمین است ایران به صورت، بومی و وحشی معرفی شده است. به عقیده اکثر گیاه شناسان پادام بومی آسیای غربی و به خصوص فلات ایران است.

بادام معمولی یا کاشته شده  (Amygoalis communis): در نواحی نیمه خشک و کوهستانی کشت می شود. مناطق عمده تولید آن، آذربایجان، خراسان، قزوین، فارسی می باشد. به صورت وحشی در راستوند اراک ، سیه خواجه آذربایجان، جنگل های ارسباران و ارتفاعات لرستان و کردستان و بختیاری در باغ خان مریوان و دامنه های توچال دیده می شود. ارتفاع آن به ۸ متر می رسد. درختی بدست بی خار و با انشعابات کوتاه و صاف و سبز رنگ و گل های سفید یا صورتی و میوه خشک با پوست سبز مخملی و پوست داخلی کمابیش سخت و مغز شیرین است. نام آن در اکثر نقاط، بادام شیرین که در سردشت چغاله و در مریوان چغاله بادام و به لری مایم یا وایم (چغاله) و به بادام نیز لوز می گویند. یکی از انواع آن بادام تلخ می باشد که به علت پیوندی نبودن، در باغ های بادام مخلوط با بادامهای شیرین در اکثر باغ ها وجود دارد. ارقامی از آن دارای پوست نازک می باشند که بادام کاغذی با منقا می گویند.

وامچک: A. Spartiodes  که بعضی گیاه شناسان آن را A. Arabica می نامند. درختچه ای است که در کوههای البرز و زاگرس می روید. در بیستون، لرستان، کتل پیرزن و ممسنی فارس و همچنین ارتفاعات کرج و پشند و سیاه کوه حدود ۱۳۵۰ تا ۱۶۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا دیده می شود. دامنه انتشار آن تا لبنان و آناتولی و عراق شمالی می رسد. درختچه ای است به ارتفاع ۵/۲ متر و با شاخه های سبز و برگ های ریز و با میان گره های بلند و گل های سفید و بی پایه و میوه آن شفت کروی یا تخم مرغی به طول ۲ سانتی متر و نام محلی آن وامچک می باشد.

چغالک: A. Carduchorain  این گونه درختچه ای است تقریبا خاردار و به ارتفاع متوسط یک متر و برگهای آن بدون دم برگ و نیزه ای با تخم مرغی و شاخه هایش ابتدا قهوه ای سرخ رنگ، و بعدها به رنگ قهوه ای زرد یا خاکستری در می آید. گل هایش صورتی بی پایه و میوه آن ۱۵*۱۲ میلی متر و تخم مرغی گرد که نام محلی آن در کردستان چنالک می باشد.

  1. Etaranea : درختچه ای است در ارتفاعات نیمه خشک و استپی کرمانشاه (قصرشیرین، گیلان غرب و بین تهران و قم و آنارک و اطراف یزد و در فارس (از مرغاب تا دالکی و کازرون و کتل کماروج و کتل پیرزن و مهارلو) و در کرمان در دسعید آباد جیرفت، ده بکری و جبال بارز و چاه چخوک و در مکران بلوچستان از زاهدان تا خاش و ایرانشهر و در بندرعباس و همچنین در کوه سفید خراسان می روید. درختچه ای کوتاه است به ارتفاع ۵/۱ متر و خاردار و گل های بی پایه و میوه تخم مرغی یا تخم مرغی گرد می باشد.

A – Keamanensis: درختچه ای است کوچک اندام که در مناطق استپی و نیمه خشک می روید. شاخه های آن انبوه و ارتفاع آن ۳ تا ۴ متر می رسد. رنگ شاخه ها زرد قهوه ای یا خاکستری است. میوه تخم مرغی پهن و کمی فشرده و ۱۰x۲۰ میلی متر است. این تیره و زیر تیره های آن در ارتفاعات فارس و بختیاری و حوالی شهر کرد و کوهرنگ و دامنه های دنا و تل خسروی و سی سخت و نیریز و کتل پیرزن و کازرون و دشت ارژن و در کرمان در کوه جوپر و کوه هزاران و در خرم آباد لرستان و در سردشت کردستان در ارتفاعات ۱۸۰۰ تا ۳۵۰۰ متر پراکنده اند.

بادام کوهی A. Syciodes: درختچه ای خاردار با چند واریته از جمله A. Horrida که در دامنه های جنوبی البرز و دره کرج و شهرستانک و رودبار شاهرود و دامغان و ارتفاعات کرمانشاه از بیستون تا قصرشیرین و آذربایجان شرقی و سهند و لرستان و بین اصفهان و یزد و کرمان تا ارتفاع ۲۹۰۰ متری دیده می شود. این درختچه دارای انشعابات زیاد و خارهای سفید مایل به خاکستری است. برگها خیلی باریک و نوک تیز و میوه آن کوچک ۱۳-۱۲ میلی متر طول و به اسامی تنگرس، بادام کوهی، ارژن، ارجن، قنس، چالی، بادامچه، بخورک در نقاط مختلف ایران نامیده می شود.

  1. Scoparia: دامنه انتشار آن وسیع و در نواحی استپی و ارتفاعات نیمه خشک وجود دارد. در کرمانشاه لرستان، بختیاری تا دزفول و بهبهان و ارتفاعات فارس و کرمان و بلوچستان و خراسان و ارتفاعات مرکزی و یزد انتشار دارد.

بادامچه A Webbi: این درخت در دامنه های جنوبی البرز در کرج و اطراف تهران و دره ورد وردآباد و هم چنین در اراک و اشترانکوه و تنگه مالاوی انتشار دارد. درختی کوچک با انشعابات زیاد و خاردار و نام محلی ان بادامک (اطراف کرج)، بادامه و در لرستان شیر بادام و در سردش مته چاله است.

  1. Urdiniensis: این گونه در اطراف ارومیه در فاصله نشاپور و ارومیه در گردنه قوشچی و در راین در ۲۲۰۰ متری از سطح دریا می روید. درختچه ای با نشاخه های صاف و خار دار ارغوانی و قهوه ای و خارهای سخت و نسکا تیز با برگه های چرمی است.
  2. Trichuangalus : این گونه در آذربایجان غربی در سردشت و بین ارومیه و نقده و دره قاسملو در ارتفاع ۱۵۹۰ متر میده و به درختچه ای بی خار با انشعابات قطور و صاف و متعدد و برگ های چرمی و بیضی شکل است.
  3. Spoinaassina : درخت کوچکی به ارتفاع ۵/۴ متر دارای خارهای سخت شده با منشعب، نشانه های جوان صاف و آلبالویی یا قهوه ای مایل به سرخی است.

A.Orientalis:  این گونه در آسیای صغیر، لبنان، سوریه و عراقی انتشار دارد و فقط یک واریته آن در غرب ایران وجود دارد.

A.Khorshiniski: برای اولین بار در ایران دیده شده و در جنگل های سردشت در کردستان می روید.

  1. Keredyinsis: احتمالا دورگ گونه های A.Khorshiniski و A.Orientalis می باشد و در دامنه های جنوب البرز و دربند و کرج تا ارتفاع ۱۲۰۰ تا ۱۶۰۰ متر دیده می شود.
  2. Haussknichii: این گونه در کرمانشاه بین اسلام آباد و ایلام و کهرود اراک و مهران و لرستان تا درود و ازتا و شهبانان خرم آباد و أشتران کوه و در بختیاری و در زردکوه کوهرنگ و سعادت آباد فارس وجود دارد. درختچه ای بسته خاردار که یک، واریته آن در دامنه های الوند تا ارتفاع ۲۴۵۰ متر دیده نشده است.

A, Glauca: این درختچه در جنوب کشور و حوالی کازرون در ارتفاعات ۱۴۵۰ متری دیده می شود. شباهت زیادی به بادامکت و دامچک، دارد.

  1. Feazliane:این گونه در شمال غربی ایران بین خوی و شاهپور، مهاباد و نقده انتشار دارد. درختچه ای است به ارتفاع ۴ متر و دارای شاخه های طول و صاف و أزغوانی رنگ که بعدها به رنگ قهوه ای خاکستری در می آید. دارای گل های بی پایه سفید یا صورتی و به قطر ۲۰-۱۵ میلی متر و میوه گرد یا شبه تخم مرغی است.

گونه های فوق ممکن است دارای ژن هایی باشند که در مقابل امراض مقاوم باشند یا در مقابل عوامل طبیعی خاک و هوا سازگاری بیشتری داشته باشند که با کشفه آن ها در به نژادی نژاد بادام های کاشته شده قدم های موثر و مفیدی برداشت. به طور کلی دو نوع بادام ۱- بادام شیرین ۲-بادام تلخ وجود دارد.

بادام تلخ یکی از ارقام بادام معمولی است که دارای مغز تلخ است و معمولا به عنوان پایه بادام شیرین به کار می رود. ارقام مهم بادام کریستومورتو ، دسی یورلاکوتا، فاسیونلو، پیزاس، دیزوتاداولا، تاردی تون پاریل، تگزاس ، وستا، فیلیپو سئو، فراگیولیو گراند، ژنکوه، مارکونا، نون پاریل و غیره می باشند.

میوه درخت بادام به صورت شفت است که قشر خارجی آن سبز رنگ و پوشیده از کرک است که در داخل آن بادام با پوست سخت وجود دارد، در ابتدای تشکیل میوه پوشش خارجی سبز رنگ و گوشت دار است که پوشیده از کرک است و هنوز به درستی رشد نکرده است که آن را چغاله بادام می نامند که دارای خواص مخصوص می باشد، پس از رسیدن بادام به تدریج پوشش خارجی سبز رنگ خشک شده و پوست آن نیز سفت و سخت است و مغز بادام در داخل آن رشد کرده و آماده استفاده می شود.

مغز بادام بیضی شکل و مسطح بوده که یک طرف آن نوک تیز است، مغز بادام در داخل پوسته نازک قهوه ای رنگی می باشد که می توان آن را به کمک آب گرم از آن جدا کرد که مغز بادام سفید رنگ در آن است. مغز بادام شیرین و طعم ملایم و خوشمزه ای دارد و به سهولت از بادام تلخ تشخیص داده می شود از کلیه قسمت های بادام شیرین مانند شکوفه، برگ و میوه آن استفاده طبی می شود.

برای خاکهای رسی و مرطوب و تولید درختی با عمر بالا، پیوند بادام روی آلو توصیه می شود.

نیاز اکولوژیکی

دما مهم ترین فاکتور اقلیمی برای بادام است. بادام برای جوانه زنی یکنواخت در بهار به سرمای زمستانه متوسطی نیاز دارد. درخت بادام سرمای زمستان را در حد متوسطی تحمل می کند ولی به علت زود باز شدن گلهای آن، تحمل این درخت نسبت به سرمای بهاره کمتر است. نیاز سرمایی برای باز شدن عادی جوانه ها بسته به نوع رقم متفاوت بوده و از ۱۰۰ تا ۷۰۰ ساعت پایین تر از ۲/۷  درجه سانتی گراد متغیر است. خواب جوانه ها به علت وجود غلظت زیاد فنل در آنها می باشد.

درخت بادام سرمای زمستانه را تا ۲۰- درجه سانتی گراد تحمل می کند. در صورتی که سرما بیش از این حد باشد و سرد شدن هوا نیز به تدریج صورت گرفته باشد درخت بادام مقاومت بیشتری به سرما خواهد داشت. عامل محدود کننده کاشت بادام، سرمای بهاره به خصوص در زمان گل یا بلافاصله پس از تشکیل میوه است. شیبهای جنوبی برای کاشت بادام خیلی مطلوب است و زمین های هموار نیز در صورتی که دارای هوای ملایمی باشند می توانند مورد استفاده قرار گیرد. در مناطقی که سرمای بهاره متداول است باید از ارقام دیرگل استفاده شود.

کاشت بادام به صورت باغات متراکم مناسب نمی باشد. به خصوص ارقامی که نمدساس به نور هستند در صورتی که در مدت نور کم کاشته شوند. نشانه هایشان کمتر وین شده و آندو گارپ آنها در سخت تر می شوند.

بادام وقتی که در روی نهال بذر که به بادام پیوند نشود در مقایسه با سایر درختان میوه متدریه می تواند شرایط گرم و خشک تابستان را بهتر تحمل کنند. بادام و به علت داشتن ریشه های عمقی (بیش از سه متر) و برگ های چوبی شکل منتارو ممته زیادی نسبت به مشکی دارد و در مناطقی که متوسط بارندگی کمتر از ۵۰ میلی لیتر در سال است درختان بادام با فواصل بیشتری کاشته می شوند که معمولا در اواخر پایین بذور را به مدت ۲۴ ساعت در آب خیس می کنند و سپس سوراخهایی به عمق ۸ تا ۱۰ سانتی متر در خاکمه ای یاد می نمایند و در هر دسوراخ سه عدد بذر می کارند. بهترین نهالی که از این نامه تمدد بذر به وجود می آید ائتختاده شده و در پاییز همان فصل به وسیله پیوند جوانه و یا در زمستان به وسیله پیوند شاخه عمل پیوند انجام می شود، بنده نهال های بذری نیز حذف می شوند.

ازدیاد گیاه

بادام می تواند به وسیله بشر، پیوند روی پایه های بذر بادام، حلو و او به و له بله پیوند بر روی پایه های انتخابی و نیز به روش ریزازدیادی تکثیر شود. ازدیاد رویشی کلون ها به منظور تولید پایته خیلی مشکل بوده و مورد استفاده قرار نمی گیرد.

ازدیاد به وسیله بذر: تا اواخر ۱۹۸۰ تنها روش ازدیاد بادام استفاده از بذر بود. این روش، هنوز هم در ایران افغانستان، بونان و مراکش استفاده می شود. این روش ازدیاد. برای یافتن اکوتیپ های جدید مفید اسنه ولی روش مناسبی برای ازدیاد بادام نیست، چون بادام به شدته هتروزیگوت و یکنوات است. در نواحی نیمه خشک که حاصل خیزی کمتری دارند. بذور بادام مستقیما در محل باغ کاشته می شود و یا این که بنور را در خزانه کاشته و در فصل بتاد نهال های بدست آمده را پیوند می کنند.

ازدیاد رویشی: بادام به وسیله پیوند جوانه و به مقدار کمی نیز به وسیله پیوند روی پایه ازدیاد می شود. پیوند جوانه در پاییز و بهار و تابستان تمام می شود

عمل پیوند در خزانه از ۲۰ سانتی متری و در مرز معه از ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر سطح خاک، صورت می گیرد. پیوند جوانه پاییزه نیز از ۱۰ مرداد تا ۱۰ مهر انجام می شود. و پیوند که از جوانه های وسطی و تحتانی شاخه هایی که به تازگی بریده می شوند تهیه می گردد

انجام آبیاری چند روز قبل از پیوند جدا شدن پوست را تسهیل می کند. به محض این که جوانه پیوندک در اوایل بهار شروع به رشد کرد لازم است پایه از بالای جوانه پیوندک قطع شود به این ترتیب نهال پیوندی در پاییز قابل انتقال خواهد بود و پیوند جوانه بهاره هنگام انجام می شود که پیوند. پاییزه نگرفته باشد و پایه ها پس از حدود دو هفته بسر برداری شده و در پاییز قابل انتقال می شوند.

به دلیل رشد، تسریع بادام در مناطقی که فصل رشد طولانی تری دارند انجام پیوند جوانه در خردادماه نیز امکان پذیر است. عمل پیوند بر روی نهال های بذری یک داله انجام شده و نهال پیوندی در کمتر از یک سال به دست می آید.

ریزازدیاد: پایه بادام F675 از دورگ بین بادام و فلو یکی از اولین پایه هایی بود که به روش ریزازدیادی تکثیر گردید و هنوز هم در سطح وسیع با این روش ازدیاد می شود. بسته به کمبود آهن، کلسروز و نماتد مقاوم است. ارقام بأدام مثل ارقام فراگنر (۵۰ تا ۰ درخت در هکتار) نیز با این روش قابل ازدیاد هستند که با افزایش میزان بارندگی سالیانه تراکم کاشت نیز افزایش می یابد.

درختان بادام اغلب در خاک های غیر حاصل خیز کاشته می شود، بنابراین قبل از کاشت برای تعیین میزان کمبود مواد غذایی باید تجزیه خاک صورت گیرد. تجزیه برگی نیز برای تشخیص مقدار و نوع عناصر غذایی خاک مفید است با وجود این ترکیب عناصر غذایی موجود در برگ به عوامل مختلفی مثل خاک، انتشار ریشه، آبیاری، مرحله رشد و احتمالا نوع رقم بستگی دارد. تونو و فاسیونلو با این روش ریشه زایی موفقیت آمیزی داشته و در مرحله سازگاری با محیط بیرون نیز موفق بوده اند.