درختان میوه برای حداکثر رشد و تولید بیشترین و مرغوب ترین محصول نیاز به دریافت نور کافی دارند. این امر ایجاب می کند که هنگام کاشت بین درختان مجاور فواصل به خصوصی که برای درختان مختلف متفاوت است و به اندازه آنها در حداکثر رشد بستگی دارد رعایت شود. اگر درختان نزدیک تر از فاصله لازم کشت گردد هنگام باروری روی یکدیگر سایه می اندازند و میزان محصول شان پایین می آید. علاوه بر رعایت فاصله، درختان باید روی ردیف های شمالی و جنوبی کشت گردند تا او بتوانند از نور آفتاب بیشتری استفاده ببرند و ثانیا امکان رفت و آمد کارگران و وسایل موتوری فراهم گردد. برای انتخاب یک سیستم کاشت باید سه نکته اساسی را در نظر بگیریم:
۱- درختان به نحوی کشت شوند که جریان هوا در باغ به راحتی انجام شده و هوای سرد از باغ خارج شود تا سرمازدگی ایجاد نشود.
۲- استفاده از ماشین آلات کشاورزی در عملیات داشت و برداشت امکان پذیر باشد. پس خیابان ها باید طوری طرح ریزی شوند که ضمن امکان استفاده از حداکثر زمین، دسترسی به قطعات برای انجام خدمات فصلی و جمع آوری محصول به آسانی میسر باشد.
۳- ساخت بیشتری از درختان در معرض نور خورشید قرار بگیرند و لذا می . حلی و کینیست: میره بالاتر رفته و شیوع بیماری کاهش می یابد.
انواع سیستم کاشت
از سیستمهای کشت مربعی، مستطیل اریبی، متناوب، ۶ وجهی، پرچینی دو ردیفه، سخ ردیفی روی خطوط تراز داربستی و گیوه برای کاشت درختان استفاده می شود.
۱- سیستم مربعی:
در سیستم کاشت مربی که ساده ترین سیستم کاشت می باشد فواصل کشت بر روی ردیف و بین ردیف ها یکسان است به طوری که هر چهار درخت روی رئوس یک مربی قرار می گیرند و بنابراین در باغ علاوه بر ردیف های شمالی جنوبی ردیف های شرقی غربی نیز وجود خواهند دادند. برای مثال هلو ۷*۱۰ می دانشمند و گردو ۶*۱۰ یا ۶*۷ و سیب ۴*۶ یا ۵*۴ است. فواصل کاشت، بستگی به: ۱- نوع گونه درختان میوه ۲- رقوم درختها مو ۳- دسترسی به آب ۴- نوع پایه مورد استفاده به طور مثال سیب در سیستم کشت مربی جهت کاشت نداریم و حرکت ماشین آلات در هر دو جهت شمالی و جنوبی و یا شرقی – غربی امکان پذیر است. در این روز، درختان در صبح و بعد از ظهر بر روی هم سایه نسبتا زیادی می اندازند. و به همین دلیل این سیستم در مناطق گر مدیر و نیمه گر نه دیر و مناطقی که شدت آفتاب بیشتری دارند. بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند و در مناطق معتدل چندان استفاده نمی شود به دو دلیل:
الف- استفاده بهینه از نور نمی شود.
ب- مقداری از سطح زمین باغ هرز می رود. استفاده نمی شود. محاسبه درختان در هکتار از فرمول زیر استفاده می شود که در ان N تعداد درخت در هکتار ، S مساحت باغ بر حسب مترمربع، D1 فاصله ردیف ها، D2 فاصله درختان و فاصله درختان روی ردیف می باشد؛
۲- سیستم مستطیلی:
در مناطق با شدت آفتاب کم بیشتر استفاده می شود، متداول ترین روش کاشت در مناطق معتدله می باشد در این روش فامیله کشت درختان بین ردیفها معمولا بیشتر از فاصله ردیف های کاشت درختان بر رویه رد بشما می باشند، به طور مثال در هلو ۷۹ متر و گردو ۴۷۱ و سیب و گلابی ۵x۷ متر است. جهت کاشت، معمول شمالی – جنوبی است یعنی جایی که فاصله را کمتر گرفتیم جهت حرکت ماشین آلات شمالی جنوبی است، چون فاصله بین زمینه ها بیشتر است. درختان در صبح و بعد از ظهر سایه کمتری بر روی هم می اندازند و در برخی از نور بیشتر بر دشت نمی گردد. در این روش درختان در حد اکثر رشد، فوالی بین ردیش ها را پر می کنند ولی در روی وردین فاصله بیشتری بین درختان وجود خواهند داشت که عبور و مرور وسایل را در جهت شمالی و جنوبی تسهیل می کند، این روش به ویژه برای مناطق سردسیر مفید است و توصیه می شود.
۳- سیستم اریبی:
همانند سیستم مربعی است با این تفاوت که در مرکز این مربع یک درخت به صورت موقت کشت می شود، یک سیستم کاشت موقت است. کشت درختان در وسط مربع برای افزایش تراکم و افزایش محصول می باشد ولی پس از چندین سال برداشت محصول از درختان وسطی و زمانی که سایه انداز درختان بر روی هم زیاد شوند. درختان کشت در وسط مربع ها حذف می شود و سیستم مجددا به سیستم مربعی تغییر می کند. حرکت ماشین آلات در این باغ ها به صورت اریبی است.
۴- سیستم متناوب:
در این سیستم از طرح پایه مربع یا مستطیل استفاده می شود فواصل کاشت معمولا کمتر از حد طبیعی گرفته می شود و با افزایش رشد درختان و سایه اندازی آنها بر روی هم برخی از درختان حذف شده و نوع کاشت یا فواصل کشت تغییر می یابد و از این جهت به این روش سیستم متناوب می گویند. در سیستم کشت متناوب می توان از دو گونه درختان میوه استفاده نمود: ۱- درختان زود بارده ۲- سایز خیلی بزرگی نداشته باشد. در سیستم کاشت موقت درختان حذف شده می توانند از یک گونه دیگر باشند، یک گونه معروف این سیستم کاشت هلو هستند که در بین یا پرکننده استفاده می کنند، برای گردو هم هلو استفاده می شود و برای زردآلو کشت توأم با گردو سیب و گلابی به عنوان درختان پر کننده در یوگسلاوی استفاده می شود.
۵- سیستم شش وجهی:
در سیستم شش وجهی سایه انداز درختان بر روی همدیگر نسبتا زیاد بوده و هم چنین پیاده کردن این نقشه کاشت به نسبه زیادی می باشند بنابراین این سیستم چندان مورد استفاده قرار نمی گیرد. هدف از آن بالا بردن تراکم است و در این سیستم درختان حذف نمی شوند و یک سیستم کاشت دایمی هستند.
در روش مثلثی که به روش لوزی و شش ضلعی هم خوانده می شود هر سه درخت، بر روی رئوس یک مثلث (معمولا متساوی الاضلاع و گاهی متساوی الساقین) که جهت قاعده آن شرقی غربی است و هر چهار درخت بر روی رئوس یک لوزی کشت می شوند این روش از نظر سایه اندازی مانند روش مربعی است و تفاوت های آن با روش مربعی این است که او در این روش ردیفهای شمالی جنوبی وجود ندارد و ثانیا با رعایت فواصل مساوی در این روش حدودا ۱۶٪ بیش از روش مربعی در واحد سطح درخت کاشته می شود.
محاسبه درختان در هکتار نیز از فرمول ذیل استفاده می شود که در آن N تعداد درخت در هکتار، S مساحت باغ بر حسب متر مربع، D1 فاصله ردیفها، D2 فاصله درختان روی ردیف می باشد. سه روش اریبی، متناوب و شش وجهی عمدت برای افزایش تراکم درختان در باغات پایه های بذری استفاده می شود.
۶- سیستم پر چینی یا دیواره سبز:
با این روش تراکم های ۱۷۰۰ تا ۳۰۰۰ درخت در هکتار را به دست آورده اند. در این سیستم کاشته معمولا از پایه های پاکوتاه و نیمه پاکوتاه استفاده می شود.
۷- سیستم کاشت دو ردیفه:
یک روش کشت متراکم می باشد که در این روش فاصله دو ردیف درختان از همدیگر بین ۵/۰ تا ۱ متر و فاصله درختان بر رویه ردیفها ۱ تا ۵/۱ متر می باشد، برای تأسیس باغات متراکم با این سیستم کاشت معمولا از پایه های پاکوتاه مثل M۹ ، M۲۷ ، M۲۶ استفاده می شود این چنین باغی ۴۰۰۰ درخت دارد.
۸- سیستم کاشت سه ردیفه :
فاصله بسه ردیف با سیستم کاشت سه ردیفه تا ۱ متر می باشد، تراکم کشت این چنین بانی ۵۰۰۰ درخت است. فاصله بین رند یا درختان ۴/۰ تا ۱ متر است و فاصله درختان بر روی ردیف ۵ تا ۶ متر از سه ردیف قبل است، با پایه های پاکوتاه امکان پذیر است و این سیستم عمر تجاری کمی دارد.
سیستم متراکم با این سه سیستم پر چینی، دو ردیفه، سه و دیفه، با استفاده از پایه پاکوتاه کننده امکان پذیر است. برای درختانی که حالت رونده مانند انگور، کیوی و به خصوص تمشک ها دارند دارای کاربردهای مختلفی می باشد.
سیستم داربستی در مناطق با عرض های جغرافیایی کم و نیز برای درختان مثل سیبا و جالبی بر روی پایه های پاکوتاه نیز استفاده می شود.
۹- سیستم کاشت روی خطوط ترازه:
از این روش کاشت، برای احداث باغ در شیب ها استفاده می شود، در شیب ها چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد. هر چه به طرف شیب بالاتر می رویم هوا گرم تر می شود، چون هوای سرد، در زیر قرار گرفته است.
الف- وارونگی دما: این هوای سرد می تواند باعث سرمازدگی شود، برای جلوگیری از این شکل و مقابله با واژگونی حرارتی درختان میوه باید حداقل ۱۵ متر با کف دره فاصله داشته باشد.
ب- کشت در حریم جنگل ها: کشت میوه در حریم جنگل ها نباید انجام شود؛ چرا که درختان جنگلی مانع از عبور جریان هوای سرد شده و می تواند باعث سرمازدگی درختان میوه گردند و هم چنین درختان تنومند بوده و از نظر آب و غذایی با درختان میوه رقابت می کنند. معمولا از کشت درختان میوه در نوک تپه ها باید جلوگیری کرد چون که در این مناطق خطر سرمازدگی، تشکیل باد و خطر فرسایش خاک وجود دارد، از این جهت گفته می شود که حداقل فاصله باغ با جنگل باید ۲۵ متر باشد.
شیب های رو به جنوب در بهار زودتر گرم میشوند و باعث گل دهی زود هنگام درختان در مقایسه با شیب های رو به شمال می شوند که این می تواند خطر سرمازدگی بهاره را به خصوص در مورد درختان زود گل افزایش دهد و لذا توصیه می شود در مناطقی که دارای آب و هوای متغیر در اوایل بهار می باشند برای جلوگیری از سرمازدگی بهاره از کاشت درختان زودگل مانند بادام و زردآلو در شیبهای رو به جنوب پرهیز نمود و این درختان را در شیب های شمالی کشت نمایید.
در درختان زود گل باید در دامنه های شمالی کشت شوند. کشت معمولا بر روی خطوط تراز با هم ارتفاع انجام می شود، اولین ردیف کاشت در بالای تپه انجام می شود. جای اولین ۵ متر از ردیف در بالای تپه کشت می شود، برای ردیف دوم از تندترین شیب تپه با توجه به فاصله کشت مد نظر مثلا درخت ردیف را تعیین می کنند و سپس بقیه درختان ردیف دوم را بر روی خطوط تراز یا اصطلاحا هم ارتفاع با اولین ردیف درخت می کارند و به همین ترتیب در مورد ردیف های پایین تر نیز اقدام می کنند.
طبیعتا در جهتی از تپه که شیب ملایم تری باشد فواصل ۵ متر که در کشت بیشتر از فاصله مورد نظر خواهد بود، اگر فاصله کشت درختان به دو برابر یا بیش از دو برابر فاصله مد نظر برسد در این محدوده از درختان پرکننده استفاده می کنند. تسطیح باید به نحوی انجام شود که خاک غنی دفع نشود و اگر خاک عمق کافی داشته باشد تپه تراس بندی می شود و خاک ضعیف در آورده شود. وقتی می خواهیم تپه ها را تراس بندی کنیم یک مقدار خاک را برداشته تا لبه درست کنیم.
تراس بندی جایی جواب می دهد که خاک عمیق داشته باشیم، تراس بندی کاری هزینه بر است و گاها در مناطقی که شیب دار است اقدام به تراس بندی می شود، تراسها روی خطوط تراز زده می شود تراسها باید روی خطوط هم ارتفاع ایجاد می شود. فاصله تراس ها باید به نحوی باشد که حرکت ماشین آلات در آنها امکان پذیر گردد. معمولا تراس را عمود بر شیب تهیه می کنند. به نحوی تراس را در می آوریم که بر روی شیب عمود شود لبه تراس ها باید کمی به طرف بالا باشد در صورتی که آب وجود داشته باشد یعنی مشکل کمبود آب نباشد در لبه تراسها گیاهان پوششی مانند مرغ کشت می شوند که برای این است که از فرسایش جلوگیری شود.
