منظور از تأسیسات باغبانی مکان هایی است که در آن شرایط رویش برای نباتات باغی از نظر رطوبت هوا، حرارت، زمین و هوا و همین طور تنظیم نور معین به طور دلخواه فراهم و قابل کنترل می باشد. مهمترین این تأسیسات از نظر وسایل کار، منبع گرما، طرز ساختمان و غیره عبارتند از کوش شانسی و گلخانه و غیرد.
وسایل دستی تهیه زمین
در باغبانی برای تهیه زمین از ادوات و ماشین آلات مختلف کشاورزی استفاده می نمایند که بسته به نوع زمین، وسعت و سطح زیر کشت و نوع محصول و تعداد کارگران صحرایی کاملا متفاوت می باشد. اگر سطح زیر کشت در حدود یک هکتار یا کمتر بود می توان به آسانی از ادوات دستی استفاده نمود ولی در سطح بزرگ تر به طور حتم باید از ادوات موتوری استفاده نمود. از مهم ترین ادوات دستی می توان بیل، کلنگ، چنگک، فوکا، شن کش، بیلچه تخماق، وجین کن چرخ دستی، نشاء کن و غیره را نام برد.
بیل: بیل هایی که در باغبانی استفاده می شوند عبارت از بیل های نوک باریک و بیل های نوک پهن می باشند. برای برگردان کردن و شخم زدن زمین از بین های نوک باریک که دارای ابعاد مختلفی بوده و فاصله بین دو قاعده آن در حدود ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر می باشد استفاده می شود. بیل هایی که برای تسطیح زمین و یا ساختن مرزهای آبیاری مورد استفاده قرار می گیرند به نام بیل ساختمانی معروشند. در این نوع بیل ها که تقریبا به صورت مربع می باشند قسمت انتهایی صفحه اهنی آنها در خاک می رود و به شکل منحنی یا نیم دایره می با نشستند.
کلنگ دوسر: این کلنگها کاملا شبیه کلنگ ساختمانی می باشند. فقط یک سر آن نوک تیز و سر دیگر آن مانند نوک تیشه می باشد.
چنگک: چنگک دارای سه یا چهار دندانه به طور مستقیم و با کمی خمیده به طول ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر می باشد. این چنگک ها بیشتر برای خراش دادن سطح مزرعه و تهویه کود و خاک و برداشت بعضی از محصولات مانند سیب زمینی مورد استفاده قرار می گیرند.
شن کش: شن کش شباهت زیادی به شانه سر دارد و بیشتر برای تسطیح زمین و جمع آوری قطعات سنگ و شنهای درشت و با جمع آوری علف ها مورد استفاده قرار می گیرد. جنس شن کش از چدن و بیشتر اوقات فولاد می باشد که طول دندانه – های آن از چند سانتی متر تجاوز نمی کند.
بیلچه: این آلات برای کندن نشای گل و انواع سبزیجات از خزانه و گاهی برای وجین و نرم کردن پای بوته به کار می رود. جنس آن از آهن و یا فولاد و دارای شکلی مقعر و کشیدهای می باشد.
تخماق باغبانی: تخماق عبارت است از یک صفحه پهن و به ابعادی ۳۰ تا ۳۵ سانتی متر عرض و ۴۵ تا ۵۰ سانتی متر طول و به قطر ۲ تا ۳ سانتی متر که بر روی آن دسته چوبی به طول ۱ تا ۵/۱ متر به طور مایل نصب گردیده است. از این آلت بیشتر برای هموار کردن و کوبیدن سطح مزرعه استفاده می گردد.
وجین کردن: در باغبانی برای کندن علف های هرز و نرم کردن خاک بوته ها از آن استفاده می کنند.
جعبه شادی: به منظور ایجاد فضای مناسب ازدیاد جنسی و غیر جنسی محصولات زینتی یا سبزیجات و یا مقاوم سازی گیاهان با شرایط فضای باز و همچنین فراهم سازی شرایط رشد تکمیلی برخی محصولات از این ساختمان های شکل ۲-۳: وجین کن شیه گلخانه ای استفاده می کنند. جعبه شاسی عبارت است از چهار صفحه چوبی یا قالبی فلزی که از اطراف به یکدیگر متصل شده و یک مکعب مستطیل و یا ذوزنقه ای را تشکیل می دهد. به طور معمول یک طرف این جعبه کوتاه تر از اطراف دیگر ساخته می شود تا این که بتوان از حداکثر روشنایی و حرارت آفتاب استفاده نمود. عرض جعبه معمولا در حدود ۵/۱ متر و طول آن نسبت به راندمان کاری که در نظر گرفته می شود متفاوت است. در قسمت سطح فوقانی این شاسی از صفحات شیشه ای که امروزه به رنگهای مختلف در بازار عرضه می گردد استفاده می شود. جعبه شاسی را می توان به طور متحرک برای انتقال از یک نقطه به نقطه دیگر و یا به طور ثابت تهیه و آماده نمود. از لحاظ موادی که در ساختمان جعبه شاسی های متحرک به کار می برند آنان را به جعبه های شاسی چوبی، آهنی، آجری، سیمانی و یا مخلوطی از آنان به نام جعبه شاسی مرکب مرسوم است. امروزه در بعضی از مؤسسات تولید پرورش گل جعبه شاسی های دو طرفه بکار برده می شوند این نوع جعبه شاسی ها از دو جعبه شاسی ساده تشکیل شده است به طوری که دیواره بلند آنها از بین رفته ولی در عوض در این محل به یکدیگر متصل شده اند. ارتفاع دیواره کوتاه این جعبه شاسیها در حدود ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر می باشد.
شاسی ثابت بیشتر در روی زمین تعبیه می گردد، بدین ترتیب که در روی زمین گودالی به اندازه فضای مورد نیاز برای فعالیت و پرورش گیاه احداث می کنند. عمق و عرض چاله تقریبا ثابت ولی طول آن بر حسب میزان احتیاج فرق می کند، پس از آماده شدن گودال دیواره های آن را به وسیله آجر و سیمان و یا گل آبه به کار می برند و یکی از دیواره های طولی را ۱۵ الی ۲۰ متر و دیگری را به ارتفاع ۵۰ تا ۸۰ سانتی متر از سطح زمین بالا می آورند و بعد داخل آن را مثل شناسی متحرکه پر می کنند و روی شاسی را به وسیله چهار چوب با قاب میپوشانند و داخل قاب و شیشه می اندازند که نور به اندازه کافی بسه داخل شاسی برسد. اسکلت جانبی این ساختمان ها می تواند از جنس بلوکهای سیمان اجر، چوب، و مواد متشابه بوده که با پوششی از شیشه یا پلاستیک پوشانده می شوند. تفاوت میان شاسی سرد و گرم در این است که شدأنسی سرد تنها از نور خورشید گرمای خود را تأمین می کند. ولی شاسی گرم علاوه بر گرمای خورشید می تواند گرمای خود را از لابه کود دامی در حال پوسیدن، کابل های برق مخصوص و یا لوله های تولید کننده حرارت مثل لوله های آب گرم دریافت نماید.
شاسی سرد
شاسی سرد یک گلخانه کوچک است و هدافه خوبی برای کش، گیاهان کوچک و سیزیجات به خصوص در اوایل بهار می باشد. شاسی سرد ساده ترین و ارزان ترین ساختار نگهداری گیاهان مساس به دسر ماست که در آن به جزء از انرژی خورشیدی از منبع گرمایی دیگری استفاده نمی شود. ساده ترین شاسی برد عبارت از جعبه چهار گوشی است که ارتفاع آن حدود ۵۰ سانتی متر و بدون ته بوده و ۴ ستون دارد که با چوبی و یا فلزی است برای محکم نگه داشتن ساختمان در روی زمین روی آن با شیشه یا پلاستیک پوشیده می شود. نوع دایمی تر این شناسی را می توان با حفر نهریه به عرض ۸۰ تا ۹۰ سانتی متر که گاهی تا ۱۵۰ سانتی متر نیز می رسد به ژرفای ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر و به طول مورد نیاز ایجاد کرد و جعبه شاسی را روی آن قرار داد، برای استفاده بیشتر از نور و گرمای آفتاب، درب شیشه ای جعبه تأسی از شمال به جنوب شیب داده می شود به طوری که طرف جنوبی جعبه دارای دیواره کوتاهی به ارتفاع حدود ۲۰ سانتی متر و طرف شمالی دارای دیواره بلندی به ارتفاع ۳۵ تا ۵۵ سانتی متر باشد یعنی تفاوت دو دیوار به اندازه ای است که در شپه شاسی، با سطح زمین زاویه ای معادل ۵ تا ۱۰ درجه بسازد. در ته شاسی دست کم به ضخامت ۱۰ سانتیمتر، خاک مرغوبی أمیخته با کود برگ، کود دامی با مواد مشابه قرار می دهند.
امروزه در بیشتر نواحی با توجه به هزینه لازم برای تهیه درب شاسی نسرد نهری در زمین ایجاد کرده و در اطراف آن دیواره سیمانی می سازند و روی آن را با پلاستیک می پوشانند در این تالست در روزهایی که هوا مساعد است پلاستیک را بر می دارند و در شب ها دوباره روی شاسی قرار می دهند. برای جعبه های شاسی نیز همین کار لازم است که به ویژه در روزهای گرم باید دربه شاسی مدتی باز گذاشته شود تا از تجمع گرما و رطوبت زیاد پیشگیری به عمل آید. چنان که گرمای آفتاب خیلی بالا رود، بهتر است با بوریا با مواد متشابه روی شاسی سایه داده شود. آب پاشی روی گیاهان نیز تا حدودی دما را کاهش می دهد. استفاده عمده ای که از شاسی سرد می شود عبارت است از کشت بذر و ایجاد نشاء جهت انتقال به باغچه یا مزره، همچنین می توان برای مقاوم به درما کردن قلمه هایی که در گلخانه ریشه دار شده اند یا عادت دادن به هوای سرد گیاهان جوانی که در محیط گلخانه تولید شده اند، از این نوع شاسی استفاده کرد.
در این حالت بهتر است پس از آن که این گیاهان در نشاسی قرار گرفتند، در سی شاسی به طور کامل بسته شود. پس از چند روز که گیاهان با شرایط شاسی خو گرفتند باید دربا شاسی به تدریج کمی بیشتر بالا برده شود تا تهویه بیشتری صورت گیرد و گیاهان به شرایط هوای بیرون خو بگیرند. تمامی نسرد باید در محل هایی که بادگیر نیست و آفتاب گیر است ساخته شود. در محل هایی که زمستان سرد دارند شب ها باید روی نشانی را با پوشش اضافی پوشاند تا گیاهان داخل شاسی آسیب نبینند.
چنان چه شاسی از چوب ساخته شود بهتر است از چوب های مقاوم در برابر پوسیدگی استفاده و آنها را با مواد حفاظت کننده چوب مانند نفتنات مس بپوشانند. بهترین کیفیت شاسی، شاسی سرد آلومینیومی می باشد برای جوانه زنی بذر و انتقال نشاء شما می توانید با یک شاسی سرد بار و گیاهان مطلوب خود را سریع تر رویش دهید. این شاسیها نور خورشید را مانند گلخانه ها به دام می اندازند و شب هنگام که هوا رو به سردی می رود این نور را به صورت گرما در اختیار گیاهان می گذارد.
شاسی گریم: شاسی گرم مانند شاسی سرد است با این تفاوت که در آن وسیله ای برای تأمین گرما قرار داده شده است. در ایران افزون بر شاسی هایی که با کودهای دامی گرم می شوند، از شاسی های نفتی یا ذغالی نیز استفاده می شده که به ویژه نوع ذغالی آن متروک شده است. امروزه در شاسیهای گرم جدید از لوله های آب گرم، بخار یا جریان هوای گرم و نیز کابل های گرمایی برقی استفاده و گرمای مورد نیاز تأمین می شود. چنانچه برای ایجاد پاگرما به منظور ریشه دار کردن قلمه ها و یا جوانه زدن بذرها از کابل های گرمایی استفاده شود آنها باید روکش دار بوده در ژرفای ۱۰ تا ۱۵ سانتی متری خاک قرار گیرند. قلمه ها و یا بذرها را در جعبه های نشاء قرار داده و آنها را روی لایه نازکی از شن که تو رسیمی حافظ کابل ها را می پوشاند نگه داری می کنند.
انواع کوش شاسی و موارد استفاده آن
کوش: کوش عبارت است از روی هم انباشتن چندین طبقه از مدفوع حیوانات و برگهای پوسیده و یا قسمت های دیگری از بقایای نباتات که بر اثر فعالیت های مختلف تجزیه و تخریب گردیده و سبب تولید حرارت می گردند. تولید گرما ممکن است در اثر فعالیت میکروارگانیزم ها روی موادی مانند کود دامی با منابع گیاهی درون شاسی انجام گیرد این منبع گرمایی را کوش می گویند که واژهای فرانسوی به معنای لایه و قشر است. به طور معمول درجه حرارت کوشها در ابتدا زیاد و بعد به تدریج از شدت آن کاسته می گردد، به طوری که پس از مدت معین که بستگی به نوع مواد متشکله کوش دارد درجه حرارت به صفر درجه سانتی گراد نزدیک می گردد. گاهی بر آساس مقدار کود درون شاسی و میزان درجه و گرمای ایجاد شده انواع کوش را به کوش سرد، کوش ملایم یا نیم گرم و کوش گرم تقسیم می کنند.
کوش سرد: این نوع کوش را معمولا در داخل گودال ها به عرض ۱ تا ۵/۱ متر و عمق ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر بنا می کنند. مواد متشکله کوش سرد عبارتند از مخلوطی به نسبت یک دوم کود حیوانی (پهن اسبه)، دو سوم برگ خشک و یا پهن خشک کهنه که آنان را با یکدیگر مخلوط نموده و درون گودال های حفر شده قرار می دهند. درجه حرارت کوش سرد در ابتدا در حدود ۱۵ درجه سانتی گراد است و پس از مدت کوتاهی به حداکثر ۱۰ درجه سانتی گراد می رسد. مدت دوام حرارت کوش سرد در حدود یک ماه است.
کوش نیمه گرم: مواد متشکله در کوش نیمه گرم عبارتند از دو سوم کود حیوانی پیمان تازه است و یک سوم پهن کهنه و خشک و یا برگ خشک می باشد. درجه حرارت این کوش در حدود ۱۲ تا ۱۵ درجه سانتی گراد بوده و مدت دوام حرارت در کوش نیمه گرم حدود یک ماه می باشد.
کوش گرم: در کوش گرم فقط از پهن تازه اسب استفاد می گردد و آن را تا حدود ۴۰ سانتی متر به روی یکدیگر انباشته می کنند. درجه حرارت این نوع کوش در حدود ۲۰ درجه سانتی گراد بوده و مدت دوام حرارت درجه کوش گرم در حدود ۵۰ روز می باشد.
طرز تهیه کوش: برای تهیه کوش در ابتدا قطعه زمینی را که در محل سایه و آفتاب می باشد. انتخاب نموده و سپس به وسیله قرار دادن چهار قطعه و یا قیم های بلند، چهارگوش محل انباشتن کودها را تعیین نموده و سپس به وسیله چندین ریسمان آنها را به یکدیگر مربوط می نمایند. در داخل این قطعه مربع و یا مستطیل شکلی مواد متشکله کوشهای گرم و یا نیمه گرم را که عبارتند از پهن أنسب و یا پهن کهنه و یا برگهای خشک را بر روی هم قرار داده و سپس به وسیله پا و یا وسیله سنگین دیگری این مواد را روی هم میفشارند.
در موقع ساختن کوش به این نکته باید توجه داشت که جدارهای جانبی کیش به طرف داخل توده مایل باشند تا در اثر فشار شاسی و جعبه آن متلاشی نگردد پس از آن که کوش مربوط ساخته شد جعبه شاسی را روی أن قرار می دهند.
بیشتر در گلــــــخانه
