نهال فندق

درخت فندق از نافع ترین گیاهان شناخته شده در زمین به شمار می رود و به عنوان گیاهی مقوی شناخته می شود. این گیاه دارای خواص ویژه ای است که تأثیرات خود را بر روی سلامتی جسمانی و تثبیت زیبایی انسان نشان داده است. بخش های مورد استفاده فندق مغز آن می باشد در حالی که برگ، گل و پوست تنه ی آن نیز مصرف طبی دارد. میوه فندق یا مغز آن از نظر غذایی و دارویی اهمیت بسیار داشته و امروزه در صنایع غذایی از قبیل شکلات سازی، قنادی و نیز در صنایع آرایشی و داروسازی از آن استفاده می شود. همچنین روغن فندق از بهترین و سالم ترین روغن های گیاهی می باشد که گواه آن میزان بسیار بالای اسید اولئیک و مقدار مناسب اسید چرب ضروری لینولئیک موجود در آن می باشد. مقدار تولید این روغن محدود و منحصر به مصارف خانگی و طبی می باشد.

مشخصات گیاهشناسی

فندق نام درختچه ای است که در کتب طب سنتی با نام های «بندق»، «جلوز» و «جلوژ» آمده است. در ایران به طور کلی «فندق» گفته میشود ولی در ارسباران و اردبیل نام محلی آن «فندخ» است. به هندی «فینداک» نامیده میشود.

فندق گیاهی از خانواده کوریلاسه با نام علمی کوریلوس آولانا میباشد.

این گیاه یکی از نافع ترین گیاهان شناخته شده در زمین به شمار رفته و وطن اصلی آن شمال شرقی آناتولی معرفی شده است. در دوران باستان و قرون وسطی این گیاه در منطقه ای به نام پونتوس که امروزه نیز در ترکیه موجودیت دارد، توسط حکما و دانشمندان یونانی شناخته شد. بعد از آن از طریق اروپاییان به دیگر کشورهای اروپایی و از آنجا به سایر نقاط جهان انتقال یافت. تا به امروز ۱۷ نوع مختلف از این گیاه شناخته شده است که همه شان دارای خصوصیت مشابهی می باشند. این گیاه در زمستان برگهای خود را ریخته و به عنوان درخت کوتاه و یا به عبارتی درختچه شناخته می شود. امروزه در جهان انواع فندق ها پرورش داده میشوند که می توان فندق بادامی بافندق وحشی (کوریلوس آولانا) و فندق گرد را نام برد که در کشورمان نوع سوم بیشتر پرورش داده می شود. البته در دههی گذشته با پیشرفت علم ژنتیک، تغییراتی در این نوع گیاه نیز به عمل آمده و از ترکیب این سه نوع نمونه هایی در دست تحقیق و بررسی است که اگر تولید شود، مسلما از لحاظ غذایی و ترکیبات بسیار غنی خواهد بود. گیاه فندق در زمان رشد متوسط خود می تواند مابین ۵-۳ متر رشد داشته و بزرگ شود. برگهای این گیاه گرد بوده ولی در برخی از نمونه ها برگهای منحنی و یا قلب گونه نیز دیده می شود . البته کناره های همه نوع برگها دارای دندانه های ریزی می باشند. گلهای نر و ماده این گیاه به گونه متفاوت در می آیند که نمونه ی ماده آن در صورت بارداری حالت لیوانی و گرد دارد که میوه ی اصلی درون آن قرار می گیرد. از نظر جغرافیایی معلوم شده است که درختان و یا درختچه های فندق عموما در بین مدار ۴۰-۳۰ نیمکرهای شمالی یافت شده و پرورش یافته اند.

این گیاه بیشتر در برابر سرما مقاومت نداشته و مناطق معتدل و مرطوب را دوست داشته و در خاکهای ماسه ای و غنی از لحاظ مواد معدنی خوب رشد می نماید. میوهی گل ماده ی فندق پس از اینکه بالغ شد به شکل قهوه ای ظاهر شده که پوستهای سخت دارد و درون همین پوستهی سخت میوه ی اصلی یا مغز فندق وجود دارد. این میوه دارای مقدار زیادی روغن، هیدرات کربن، پروتئین و برخی مواد معدنی و ویتامین ها می باشد. پتاسیم و فسفر یکی از مواد بسیار غنی در فندق است که دیده شده و در کنار منیزیم، کلسیم، آهن، مقدار اندکی سدیم، انواع ویتامینهای گروه B و E یکی از غنی ترین میوه های گیاهی است که تا به امروز شناخته شده است. علاوه بر اینها فندق دارای ۷۰-۶۰ اسید لینولئیک و اسید اولئیک بوده که در روغن آن نهفته هستند. میوهی فندق هم به صورت خام و هم به صورت خشکیده و یا بو داده شده مورد مصرف دارد. امروزه در صنایع غذایی از قبیل شکلات۔ سازی، قنادی، لوازم آرایشی، داروسازی و … از این میوه استفاده می شود.

تیره فندق

گیاهان این تیره از نظر برخی صفات، شباهت به تیره بیتولاسه دارند و از این جهت است که در غالب رده بندی ها، مجاور تیره اخیر جای داده می شوند. معمولا گیاهانی به صورت درختچه و دارای ۴ جنس و متجاوز از ۳۶ گونه هستند که عموما در نیمکره شمالی می رویند. برگهای آنها متناوب و دارای پهنک پهن و دندانه دار است. گلهایی بر ۲ نوع نر و ماده و مجتمع به صورت شاتون، بر روی ساقه دارند. از مشخصات آنها این است که گل های نر آنها فاقد پوشش ولی گل های ماده آنها دارای پوشش رشد نیافته است. در گلهای نر آنها پرچم های زیاد و در گل های ماده آنها مادگی با تخمدان تحتانی جای دارد که پس از رسیدن، میوه ای به صورت فندقه و محصور در یک گریبان برگ مانند می دهد.

در بین این گیاهان انواع دارویی مهم وجود ندارد. نمونه مفید آن درخت فندق است.

ارقام فندق

رقم بارسلونا و دوچیلی از مهمترین ارقام تجارتی فندق محسوب میشوند .

درخت فندق

فندق درختچه ای است به ارتفاع ۵ متر با جوانه های تخم مرغی شکل برگهای آن به ابعاد ۱۳-۵*۱۰-۵ سانتی متر تقریبا گرد یا بیضی متمایل به دایره، قاعده برگها قلبی نامتقارن، دندانه دار، پشت برگها کرکدار با دمبرگی به طول ۱۵ – ۵ میلی متر. شاتوتهای نر فندق منفرد به طول ۶- ۵ سانتی متر آویزان و گل ماده کوچک منفرد به رنگ صورتی .

میوه آن گرد شبیه تخم مرغ کمی کروی به قطر ۵/۲-۵/۱ سانتی متر که روی آن را کاسبرگهای سبز پوشانیده است.

درخت فندق یا درختچه فندق بومی اروپا و آسیای صغیر و قفقاز است در ایران در جنگلهای ارسباران، آستارا، طوالش، دینوچال، طارم، زنجان و همچنین در گلی داغ به حالت خودرو دیده می شود.

تولید جهانی

میزان تولید جهانی فندق حدود ۳۵۰ هزار تن (با پوست) برآورد شده است. ترکیه بزرگترین تولید کننده فندق است و حدود ۶۰ درصدم فندق جهان را تولید می کند. کشورهای دیگر تولید کننده فندق به ترتیب اهمیت عبارتند از: ایتالیا، اسپانیا و آمریکا. فندق به طور عمده در ساحل جنوبی دریای سیاه تولید می شود. به علاوه مقادیر قابل توجهی نیز در آلمان، فرانسه و انگلستان تولید می گردد.

مراکز عمده تولید فندق تا اندازهای تحت تأثیر مقادیر زیاد آب بوده اند. در ترکیه دریای سیاه، در ایتالیا دریای مدیترانه و در اورگون اقیانوس آرام در مجاورت محل های تولید فندق قرار دارند.

میزان باردهی

عملکرد درختان فندق بسته به سن و قدرت درخت، فاصله کاشت، عملیات آماده کردن خاک و بسیاری عوامل دیگر متفاوت است. در موارد استثنایی مقدار عملکرد از ۴۵۰۰ کیلوگرم در هکتار نیز می تواند بیشتر شود. یک هکتار باغ فندق اگر ۲۲۰۰ کیلو محصول تولید کند محصول خوبی داشته است و به طور کلی از یک هکتار باغ فندق حداقل ۱۱۰۰ کیلوگرم می توان برداشت کرد. عملکرد درختان بارده از سالی به سال بعد دچار نوسان می گردد.

از سوی دیگر عنوان شده است مقدار محصولی که از یک هکتار باغ فندق با خاک سبک، و با فاصله ۵۳ متر درختان آن (۷۰۰ درخت هکتار)، در طول شش سال برداشت شده به شرح جدول ذیل است .

جدول میزان باردهی فندق

* فندق خشک

با آنکه این افزایش برداشت منظم از هر باغی لزومأ حتمی نیست، با این حال چنانچه در هر واحد شرایط محیط و نگهداری طبق اصول فنی و طبیعی رعایت شود، بازده تولید در هر هکتار زمین از سال هشتم به بعد معمولا ۵/۲ تا ۳ تن خواهد بود. آشکار است که هر چه در حفظ و رعایت اصول باغداری سهل انگاری شود، بازده برداشت نیز به همان نسبت کاهش می یابد.

کاشت

آب و هوای یک منطقه نقش مهمی در موفقیت کاشت درختان میوه دارد، درختان فندق به زمستان نسبتا سرد و تابستان خنک نیاز دارند. برای رشد و تکامل میوه، تابستان خنک تر از تابستان گرم و طولانی مناسبت تر است. درختان فندق برای رفع نیاز سرمایی باید به مدت نسبتا طولانی در معرض سرمای متوسط قرار گیرند. در مناطق مرطوب درخت ها نسبت به عوامل بیماری زا حساس هستند. درختان فندق در مقایسه با آب و هوای مناطق دیگر با تابستان خشک ساحل اقیانوس آرام سازگاری بهتری نشان داده اند. از سوی دیگر درختان فندق به سرما مقاوم هستند.

نوع خاک مناسب برای کاشت فندق در مناطق مختلف متغیر است ولی به طور کلی خاک باید عمیق، حاصلخیز و دارای زهکشی خوبی باشد. در خاکهای عمیق مقدار زیادی آب و غیر قابل نفوذ، بالا بودن سطح آب زیرزمینی، وجود سنگ و شن و عدم وجود تهویه در خاک، رشد ریشه ها را محدود می کند.

پایه ها نقش مهمی در ظاهر عمومی و پتانسیل افزایش محصول رقم پیوندک دارند. پیوند کردن فندق در روی پایه در مقایسه با درختانی که در روی ریشه ی خود قرار دارند مقدار محصول را ۲۵ تا ۵۰ درصد افزایش می دهد و همچنین موجب می شود تربیت درختان با تاج کروی بر روی تنه کوتاه راحت تر صورت گیرد.

ازدیاد فندق از طریق روشهای مختلفی مانند ازدیاد به وسیله بذر، قلمه، خوابانیدن، پیوند، ریز ازدیادی امکانپذیر است.

آماده کردن زمین برای فندق مثل سایر میوه های خشک صورت می گیرد. زمین های شیب دار قبل از کاشت باید تراس بندی شوند تا بتوان درختان فندق را با فواصل مناسب در آنها کاشت. این عمل استفاده از کودهای شیمیایی، دامی و نیز آبیاری را تسهیل می کند. در هنگام کاشت باید دقت شود داخل چاله ها عاری از سنگ باشد زیرا وجود سنگ رشد ریشه ها را محدود کرده و در نهایت در سلامت و رشد درخت مؤثر خواهد بود.

در ایالت اورگون آمریکا که فندقی به صورت تجارتی تولید می شود، کاشت، فندق در اواخر زمستان و یا در بهار صورت می گیرد در هنگام کاشت پس از حفر گودال ها در ته هر گودال مقداری خاک را به صورت کپه ریخته و ریشه نهال را در روی آن قرار میدهند سپس بقیه گودال را با خاکرویی پر کرده است.برای کاهش تعداد پاجوش ها و حذف آسانتر آنها نهال ها را از ارتفاع ۵۰ تا ۷۵ سانتی متری سربرداری می کنند و تنه نهال ها را به منظور جلوگیری از آفتاب سوختگی با یک ماده سفید رنگ آمیزی کرده و یا با کاغذ سفید آن را می پوشانند. استفاده از لاتکس سفید برای جلوگیری از آفتاب سوختگی تنهی فندق های جوان مفید بوده است

در صورتی که فندق به صورت بوته ای یا پرچین پرورش داده نشود فاصله کاشت ۶ متر است.

عملکرد فندق در حالت درخت بیشتر از حالت بوته ای است.

در صورتی که فندق به صورت بوته ای یا پرچین پرورش داده نشود فاصله ی کاشت ۶ متر است.

عملکرد فندق در حالت درخت بیشتر از حالت بوته ای است.

در ایتالیا توصیه ی کودی به این ترتیب صورت می گیرد: در پاییز ۳۰ تن کود دامی به همراه ۶۰۰ کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات و در بهار ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلوگرم سولفات آمونیوم با ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم سیانید کلسیم و یا ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار نیترات آمونیوم .

برداشت

میوه های فندق، پس از رسیدن بر روی زمین می ریزند. در یک بررسی میوه هایی که از روی زمین جمع شده بودند در مقایسه با میوه هایی که کمی قبل از رسیدن با دست چیده شده بودند در عملکرد مغز، سهولت پوست کنی و مقاومت به تندی بهتر بودند. میوه هایی که بر روی زمین می ریزند در اثر رطوبت خاک تغییر رنگ می دهند لذا برای جلوگیری از آن باید در اولین فرصت پوست میوهها جدا شود. میوه ها در طول فصل باید ۲ تا ۳ بار جمع آوری شوند. فندق هایی که به مدت ۲ هفته در روی خاک مرطوب قرار می گیرند. به تدریج رنگشان تیره می شود. آب و هوای بارانی نیز تغییر رنگ پوست را افزایش می دهد.

امروزه به علت استفاده از ماشین های برداشت مختلف، هزینه ی برداشت فندق به طور قابل توجهی کاهش یافته است، نوعی ماشین برداشت فندق وجود دارد که میوه ها را از روی زمین جمع کرده و پوست آنها را جدا کند. سپس میوه های پوک، خاک و سنگ را جدا و حذف کرده و میوه های تمیز را به داخل گونی می ریزد برای پوست کنی فندق می توان از برخی از دستگاههای ساده ی پوست کنی استفاده کرد و یا می توان پوست میوه را با دست جدا کرد. اخیرا دستگاهی اختراع شده که براساس باد کار می کند. باد تولید شده برگها را از میوه جدا کرده و ماشین آنها را برداشت می کند. برداشت فندق به وسیلهی دستگاه لرزاننده نیز مقبول و عملی است.

محلول پاشی درختان فندق با اتفن به نسبت ۷۵۰ تا ۱۰۰۰ قسمت در میلیون بدون اینکه موجب ریزش بیش از حد برگهای نابالغ شود یا بدون آسیب دیدن گیاه و یا کاهش کیفیت میوه، ریزش میوه ها را ۲ تا ۳ هفته تسریع می کند .