نام علمی : FICIS CARICA.L
انگلیسی : FIG
فرانسه : FIGUE
المانی : FIGUE
۱- گیاه شناسی
انجیر از خانواده تبونت یا MORACEAE و از جمله درختهایی است که برگهایش در زمستان می ریزد. اما در شرایط گرم و مساعد می تواند تمام سال، برگهای خود را حفظ کرده و به صورت درختی همیشه سبز در آید. سن آن به ۵۰ تا ۷۵ و در شرایط خیلی مساعد حتی به ۱۰۰ سال هم می رسد ولی از نظر اقتصادی تا سن ۵۰ سالگی قابل استفاده است. ریشه هایش تا فاصله ۱۵ متری و عمق ۸ متری نیز نفوذ می کنند. برگهایش معمولا بریدگیهایی داشته ولی بعضی از انواعشان بریدگی ندارند. هر دو طرفش دارای موست. در بغل هر برگ حداقل یک جوانه دیده میشود که بعد از مدتی تبدیل به یک گل و یا برگ می شود.
چوب انجیر، نرم و شکننده و شیره آن، سفید و شیری رنگ بوده، دارای دیاستارهایی مانند FICIN و LIPASE و غیره است که روی مواد پروتئینی کار می کنند. هر گاه شیرهاش روی بدن انسان بریزد، تولید خارش می کند. این شیره در تمام اندامهای درخت جریان دارد و در صورت شکستن یا بریدن یا چیدن أنجیر نارس و یا برگ، از محل بریدگی خارج می شود. هر گاه انجیر رسیده را بچینند، شیره سفید از آن خارج نمی شود. درخت انجیر، دارای شاخه های فراوان است و می تواند به صورت درخت یا درختچه در آید. بلندی درخت انجیر گاهی تا ۱۰ متر می رسد ولی به دلایل اقتصادی سعی می شود که قدش کوتاه باشد تا چیدن میوه های ظریف و نرم آن، آسانتر انجام گیرد. قطر آن تا حدود ۴۰ سانتیمتر می رسد. گلهای ریز و بسیاری زیادش به صورت دسته در داخل جسمی شبیه کوزه قرار گرفته اند که در بالای آن یک راه خروجی وجود دارد. بذرها داخل همین جسم کوزه مانند، پس از بارور شدن مادگی گلها تشکیل می شوند.
در ازای انجیر خوراکی ۳ تا ۱۰ سانتیمتر، قطرش ۵/۲ تا ۵ سانتی متر بوده و انواع مختلف آن که رنگهای سبز، زرد، صورتی، قرمز تا بتفش مسیر دیده می شوند، در جنگلهای شمال ایران یعنی سواحل دریای خزر به طور وحشی وجود دارد. تقریبا در تمام استانهای ایران به استثنای استانهای گرم جنوبی، کاشته می شود. میوه ها به صورت تک تک یا جفت جفت، در بغل برگها و روی شاخه های امسالی یا پارسالی تشکیل می شوند. در عده ای از انواع انجیر، میوه ها به تدریج تشکیل شده و می رسند به طوری که رویشان در آن واحد میوه های کال، نیمه رسیده و کاملا رسیده به چشم می خورند. این نوع درختها در ایران به نام درختهای انجیر سه وقته معروفند و تقریبا در تمام مدت سه ماه تابستان میوه می دهند. تعدادی دیگر از واریته ها تنها یک بار در سال میوه می دهند.
بعضی از انواع انجیرها می توانند به صورت باکره زایی تولید میوه کنند برخی دیگر تنها پس از گرده افشانی، گوشتی شده و تبدیل به میوه میشوند. گرده افشانی به وسیله حشره ای به نام BLASTOPHAGA PSENS انجام می پذیرد. تنها در این نوع انجیرها، بذر تشکیل می شود در صورتی که در انجیرهایی که وسیله باکره زایی به وجود می آیند اصولا بذرها تشکیل نمی شود. انواع بذر دار آن، دارای گلهای ماده و گلهای نر هستند. گرده ها به وسیله حشره نام برده در بالا، بر روی کلاله گلهای ماده حمل شده و آنها را بارور می کنند.
اصل انجیر از آسیای صغیر (ترکیه امروزی است و از آنجا به سایر نقاط جهان مثل کشورهای اطراف مدیترانه، چین، ژاپن، آفریقای جنوبی، آمریکای جنوبی، کالیفرنیا و غیره برده و کاشته شده است.
هر صد گرم انجیر ۳/۱ گرم پروتئین، ۱۱ گرم مواد قندی، ۵۰ میلی گرم کلسیم و ۱ میلی گرم آهن دارد. بعلاوه هر صد گرم آن، ۴۹ کالری گرما داشته و در آن ۸۰ واحد بین المللی ویتامین A وجود دارد. از لحاظ پزشکی و دارویی ضد یبوست بودنش قابل ذکر است.
۲- آب و هوا
از لحاظ آب و هوا انجیر قدرت تطابق خوبی از خود نشان می دهد. در مناطق استوایی، نیمه استوایی و مناطق معتدل می روید و در کنار اقیانوسها و ارتفاعات زیاد کوهستانها رشد کرده و ازدیاد می یابد. در هوای خشک و هوای مرطوب میوه می دهد ولی مقدار و مزه میوه ها در مناطق مختلف فرق هایی از خود نشان می دهند. بهترین آب و هوا برای تولید میوه های زیاد و خوشمزه و بزرگ، آب و هوای خشک مدیترانه ای و مناطقی است که در آن زیتون می روید. یعنی خوشمزه ترین میوه هایش را در آب و هوای گرم و خشک می دهد مشروط بر اینکه نیاز آبی آن رفع شود. در مناطق استوایی که هوایش چه در تابستان و چه در زمستان، گرم است مقدار گلدهی و محصول درختها خیلی پایین می آید. درخت انجیر باید تابستانهایی گرم و زمستانهایی معتدل داشته باشد تا بتواند محصول زیادی بدهد. مثلا در جزیره سوماترا که در استوا قرار دارد، در ارتفاعات پایین، محصول کمی می دهد ولی در ارتفاعات بالا، که دارای هوای معتدلی است، محصولش زیاد است. در ارتفاعات بیشتر بایستی مواظب بود که حداقل سرمای زمستانی منطقه از ۱۲ درجه سانتی گراد زیر صفر، نزول نکند. متوسط گرمای دی ماه برای درخت انجیر بهتر است بین ۵/۰ تا ۲ درجه باشد. در آب و هوای خیلی مساعد بعضی از انواع آن قادر هستند حتی سرمای بیشتر در زمستان را نیز تحمل کنند. به دلیل قدرت ترمیم بسیار خوب درخت انجیر، اغلب اتفاق می افتد که پس از سرمازدگی و خشکیدن تمام درخت، در بهار آینده به کمک ریشه ها دوباره جوانه زده و درخت تازه ای به وجود می آورد. به طور کلی نهالهای انجیر در سالهای اول زندگی در مقابل سرما حساستر از درختان چند ساله هستند. درخت انجیر قادر است گرمای زیاد و خشکی هوا را تحمل کند و حتی به گرمای نسبتا زیاد تابستانی علاقمند است ولی با رطوبت زیاد هوا به سختی کنار می آید. به همین دلیل، انجیرهای مناطق مرطوب اغلب از مزه فوق العاده ای برخوردار نیستند و هنگام رسیدن اغلب می ترکند که برای رشد و نمو قارچهای انگل، محیط مساعدی چه روی میوه های ترکیده و چه روی برگها به وجود می آید.
در صورتی که تنه درخت، رشد معمولی سالیانه اش را به خوبی به پایان رسانیده باشد می تواند در زمستان سرمای ۱۲ درجه زیر صفر را به راحتی تحمل کند. به نظر می رسد که سرمای زمستانی (چند درجه زیر صفر) برای خوشمزه تر شدن میوه ها در تابستان، حتی لازم هم باشد. را در آب و هوای نامناسب هم می توان زیرگرمخانه انجیر تولید کرد. در این حال، باید به کمک هرس مانع رشد زیاده از حد درخت شده و مقدار رطوبت هوا و سایر درخواستهای طبیعی درخت را دقیقا کنترل کرد.
درخت انجیر هنگام تولید میوه، بویژه زمانی که میوه ها باید برسند، به تابش مستقیم خورشید و گرمای زیادی احتیاج دارد. تنها در این حال است که میوه ها خوشمزه شده و مقدار درصد قندشان بالا می رود. از طرف دیگر تابش مستقیم و زیاد خورشید، می تواند روی زده و باعث مرگ حشرات گرده افشان انجیر شود. .
۳- آبیاری
از آنجایی که درخت انجیر در مقابل کم آبی مقاوم است، در مناطق کم آب و خشک، زیادتر کاشته می شود ولی کمبود آب، همیشه مانع رشد طبیعی شده و باعث کم شدن محصول درخت می شود. مقدار آب مورد لزومش، ۵۰۰ میلیمتر در سال است. کمبودش را باید به وسیله آبیاری مصنوعی جبران کرد.
. بهترین زمان آبیاری، یک ماهه آخر پیش از رسیدن و چیدن میوه ها است که باعث بزرگتر و خوشمزه تر شدن میوه ها می شود. ولی از زیاده روی در آبیاری نیز باید خودداری کرد چون روی مزه میوه ها اثر منفی می گذارد. به همین دلیل باید آن قدر آب به درخت داد که واقعا لازم دارد.
باران یا آبیاری باید به طریقی باشد که درخت در تمام سال، از آب کافی بهره مند شود. در خاکهای شنی که قادر به نگهداری آب در مدت زیاد نیستند، دفعات آبیاری را زیادتر می کنند. خاکهایی که آب را از خود عبور نمی دهند، مثل زمینهای رسی و خاکهایی که بیش از حد مرطوب هستند، باعث بدمزه شدن و ترکیدن میوه ها می شوند. زهکشی در چنین مواردی، مانع خفه شدن ریشه ها و مرگ درختان گشته و مزه میوه را نیز بهتر می کند.
در نقاط خشکی که مقدار باران تکافوی نیاز درخت انجیر را نمی کند، آبیاری صحیح و کافی، هم مقدار محصول را زیادتر کرده و هم میوه ها را خوشمزه تر می کند بویژه اگر منطقه به اندازه لازم گرما و نور آفتاب به مدت نسبتا زیاد داشته باشد.
آبیاری فوری و زیاد، پس از کاشت نهالها لازم است تا ریشه ها بتوانند با زمین و خاک تماس گرفته و مواد غذایی، بویژه مواد معدنی، را هر چه زودتر دریافت دارند و رشدشان را آغاز کنند.
۴- خاک
برای کاشت درخت انجیر از همه نوع خاک می توان استفاده کرد مهم این است که خاک تا اندازهای عمیق بوده و مقدار باران یا آبیاری، طوری باشد که در تمام سال درخت به اندازه کافی آب در اختیار داشته باشد. در زمینهای شنی که خاک آن قادر به نگهداری آب در مدت زیادی نیستند، باید دفعات آبیاری را زیادتر کرد. همچنین در نقاطی که مقدار باران تکافوی تقاضای درخت انجیر را نمی کند، بایستی از آبیاری استفاده کرده و کمبود آب را بدین وسیله جبران کرد. در این صورت، مقدار محصولی زیاد شده و مزه میوه ها نیز بهتر می شود. انجیر در زمینهای کمی قلیایی هم خوب رشد می کند. بهترین P. H برایش، ۶ تا ۸ است و معمولا در زمینهای نسبتا قلیایی حتی بهترین رشد را دارد. قبل از کاشت، باید زمین را شخم عمیق زد تا خاک آن از عمق نرم شده و به ریشه ها اجازه رشد خوب و سالم و سریع را بدهد. خاکهایی که آب را از خود عبور نمی دهند و همچنین خاکهایی که بیش از حد مرطوبند، بویژه در زمانی که میوه ها باید برسند، باعث بدشدن مزه و ترکیدن انجیر می شوند.
از بهار تا پاییز باید زمین چند بار به عمق ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر با ROTIVATOR شخم زده شود. شخم عمیق تر به ریشه های انجیر که سطحی هستند، آسیب می رساند. تنها در پاییز یک بار می توان شخم را اندکی عمیق تر زد. مبارزه با علفهای هرز لازم است تا هنگام آبیاری آب کافی به ریشه ها برسد.
نوع خاک برای کاشت درخت انجیر می تواند شنی یا شنی – رسی یا رسی – شنی و یا حتی رسی باشد. یعنی انجیر در همه نوع خاک، رشد می کند حتی در خاکهای پر سنگ که سایر درختان قادر به رشد یا زندگی نیستند وی رشد کرده و به اندازه کافی محصول می دهد ولی بهترین نوع خاک برایش، خاکهای شنی – رسی است. و در خاکهای شنی این خطر اغلب برایش وجود دارد که از نماتدها آسیب ببیند.
. با آنچه در پیش گفته شد، نتیجه می گیریم که زمینهای ایده آل برای کاشت انجیر ، زمینهای عمیق شنی – رسی هستند که کمی قلیایی هم باشند. انجیر در مقابل نمک خاک، بویژه هر گاه نمک آن کربنات سدیم باشد، حساسیت نشان داده و به کندی رشد می کند. به شخم عمیق قبل از کاشتن نهالها به منظور تهویه خاک و نرم کردن زمین و همچنین به زهکشی زمین در صورت لزوم باید اهمیت داد. در بهار و تابستان هر روز یک بار پس از آبیاری، به کمک ROTIVATOR خاک را شخم سطحی می زنند تا هیچ نوع علف هرزی نتواند زیر درختان انجیر رشد کند. این کار مانع تبخیر سریع آب هم می شود که در نتیجه، ریشه ها می توانند از آن بهره برداری کنند
از پاییز، مانع رشد علفهای هرز در زیر درختان نمی شوند تا خویا رشد کند و در اوایل بهار، با شخم زدن آن را به زیر خاک می فرستند تا ریشه های انجیر از آنها به عنوان کود سبز استفاده کنند و در عین حال، خواص فیزیکی خاک نیز بهتر شود. در خیلی از باغها، زیر درختهای انجیر انواع سبزیجات می کارند. این کار به نفع درختان انجیر است، چه ریشه هایشان از آب زیادی که معمولا به سبزیجات می دهند، می تواند بهره برداری کند. از طرف دیگر، درخت انجیر با دادن سایه روی بیبزیها، مانع تابش شدید آفتاب بر رویشان می شوند.
۵- کود
کود دادن در انجیر کاری، رسم نیست. عاد تا به باغهای انجیر نه کود حیوانی می دهند و نه کودهای شیمیایی و این اشتباهی بزرگ است. چون عملا ثابت شده که کودهای از ته، مقدار محصول را تا اندازه نسبتا زیادی بالا می برند. نیاز درخت انجیر به کودهای فسفر و پتاسی هم خیلی زیاد است. در تولید انجیر برای مصرف فوری آن پس از چیدن و یا فروشش به صورت انجیر تر به بازار، باید مقدار بیشتری کود ازته داد تا انجیرهایی که پس از خشک کردن به بازار عرضه می شوند. در تهیه انجیرهای خشک خوشمزه بیش از همه باید از زیاده روی در کودهای از ته خودداری کرد. مقدار کود مورد لزوم ۸۰ کیلو ازت خالص به صورت N و ۵۰ کیلو فسفر به صورت P۲O۵ و ۵۰ کیلو کود پتاسی به صورت k۲O در هر هکتار توصیه شده است.
نیاز درخت انجیر به کلسیم خیلی زیاد بوده و به منیزیم هم نسبتا زیاد است. به طور کلی هر هکتار باغ انجیر با ۱۰۰ درخت در سنین باردهی مقادیر زیر مواد غذایی را از زمین جذب می کند: N ۷ کیلوگرم، P۲O۵ = ۲ کیلوگرم، k۲O = 8 کیلوگرم، Cao = ۵/۱۰ کیلوگرم، MgO = 5/2.
مقدار کود لازم را می توان با تجزیه خاک و برگها به دست آورد. درخت انجیر، دارای ریشه هایی فوق العاده مشبک و زیاد است. هر یک از ریشه ها به ریشه هایی ریز و ریزتر تقسیم می شوند و تا عمق زمین نفوذ می کنند. به کمک چنین شکبه عظیمی، وی قادر است از مواد غذایی موجود در زمین، حداکثر بهره برداری را کند ولی با وجود بر این یا حتی به همین دلیل، کود دادن زمین با کودهای از ته و فسفره و پتاسی تأثیر زیادی در رشد درخت داشته و محصول آنرا نیز بالا می برد.
انجیر قادر است از کودهای آلی، بویژه کودهای حیوانی، به خوبی استفاده کند. به خصوص اینکه کودهای حیوانی در تغییر ساختمان خاک مؤثر بوده و آنرا پوک و نرمتر می کند. به طوری که خواص فیزیکی خاک بهتر می شود.
۶- انواع
انواع انجیرهای خوردنی را می توان به ۲ دسته بسیار متفاوت (از لحاظ زمان رسیدن میوه هایشان) تقسیم کرد:
۱- انجیرهای شه وقته: از اوایل تابستان، میوه های آن شروع به رسیدن کرده و این کار را تا اواسط شهریور ماه حتى اغلب دیرتر ادامه می دهند. به طوری که در تابستان روی شاخه هایشان معمولا جوانه های ریز انجیر، میوه های نارس و رسیده در آن واحد، دیده می شوند.
میوه های رسیده آنها به رنگهای سبز یا سیاه، حدودا به بزرگی تخم مرغند و در ایران به نام انجیرهای سه وقته معروفند.
۲- انجیرهای یزدی : با میوه هایی معمولا شیرین تر از انجیر سه وقته ولی ریز تر از آنها به بزرگی گردو، به رنگهای سبز و زرد و بیشتر از همه سیاه به بازار عرضه می شوند. برخلاف انجیر های سه وقته میوه هایشان معمولا در یک زمان (حدود شهریور ماه) می رسند. از نقطه نظر رنگ انجیرها، می توان انجیرها را به واریته های انجیر سبز، انجیر زرد، انجیر قرمز و انجیر سیاه تقسیم کرد.
مطابق زمان رسیدنشان، قابل تقسیم به واریته های زودرس و دیر رسند. در محافل علمی از نقطه نظر بیولوژی گلهای انجیر، آنها را به سه گروه تقسیم کرده اند:
۱- انجیرهای ادریاتیک = ADERIATIC-TYP
انجیر هایشان منحصرا دارای گلهای ماده با خامه درازند. گلهای نر نداشته و نیازی هم به گرده افشانی ندارند. میوه هایشان بدون بارور شدن رسیده و قابل خوردن می شوند. در این گروه از انجیرها بذر تشکیل نمی شود. اینها باکره زایا PARTHENOCARPE و از واریته DOMESTICA هستند. مهمترین شان عبارتند از انجیر های FRAGA و TROGANO و DOTTATO از اسپانیا
۲- انجیرهای ازمیری = SMYPNA-TYP
انجیرهای این گروه باید حتما گرده افشانی شوند تا قابل خوردن باشند. هر گاه گرده افشانی انجام نگیرد، میوه هایشان تشکیل شده و رشد کرده، به بزرگی طبیعی خودشان هم می رسند ولی پیش از رسیدن و قابل مصرف شدن، پژمرده گشته و می ریزند.
۳- گروه سان پدرو SANPEDRO-TYP:
اغلب انجیرهای سه وقته به این گروه تعلق دارند و حد وسط ۲ گروه قبلی هستند بدین طریق که نخستین محصول سالیانه آنها (تیرماه) نیازی به گرده افشانی ندارند و بدون بارور شدن میوه هایشان می رسند ولی محصولهای بعدی (مرداد و شهریور) تنها پس از گرده افشانی و بارور شدن، قابل خوردن می شوند. معروفترین انجیرهای این گروه عبارتند از :
GENTILLE و SAN- PEDRO و DAUPHINE که اهمیت تجارتی ندارند.
۷- ازدیاد
انجیر از راه های غیرجنسی و جنسی قابل تکثیر است:
الف – ازدیاد غیرجنسی :
به منظور ثابت نگه داشتن انواع واریته های انجیر و در نتیجه، ایجاد باغهای یکنواخت، تنها با خوشمزه ترین و پرمحصول ترین نوع، باید آن را از راههای غیرجنسی زیاد کرد، به قرار زیر:
۱- ازدیاد به وسیله قلمه : شاخه های ۲ و ۳ ساله یا شاخه های رسیده یک ساله را به بزرگی حدود ۲۰ سانتی متر در پاییز یا زمستان پس از ریختن برگهایشان، بریده و دسته بندی کرده و تا بهار سال آینده در خاک مرطوب نگه می دارند. در بهار آنها را می کارند. هنگام کاشت، تنها آخرین جوانه باید از خاک بیرون باشد. قلمه ها خیلی زود و آسان ریشه میدهند. یک سال بعد، قوی ترین آنها را که بهتر از سایر قلمه ها رشد کرده اند، جدا کرده و در اردیبهشت ماه در داخل باغ و در محل نهایی می کارند. این رایج ترین و آسانترین راه ازدیاد درختان انجیر است. در پاییز یا زمستان، قلمه ها را فورا در گرمخانه نیز می توان کاشت و در بهار، به باغ انتقال داد.
۲- ازدیاد به وسیله پاجوش : درختان انجیر معمولا پاجوش زیاد می دهند که از آنها در ازدیادش استفاده می شود. بدین طریق که پس از جدا نمودن نشان از درخت مادر، نخست آنها را در خزانه میکارند تا خوب و به اندازه کافی ریشه ایجاد کنند. سپس تنها قویترین و بهترین و سالمترینشان را به جایی که باید کاشته شوند، انتقال می دهند. ازدیاد به وسیله قلمه این ارجحیته را نسبت به پاجوش دارد که گیاه حاصله از قله مقاومت بیشتری در مقابل سرما از خود نشان می دهد.
٣- پیوند : در موارد بخصوص، انجیر را به وسیله پیوند شکمی نیز زیاد می کنند. برای این کار، بذر FICUS CARICA یا FICUS SYCOMORUS را کاشته و از گیاهی که تولید می شود به عنوان پایه استفاده می شود و روی آن واریته ای را که می خواهند زیاد کنند، پیونده می کنند. درختهای پیوند شده، قادرند در زمینهای نامساعد تری هم رشد کرده و به اندازه کافی میوه دهند.
۴- خواباندن : شاخه های انجیر را در حالی که از درخت مادر جدا نشده باشند، هر گاه در خاک بخوابانند، پس از مدتی ریشه داده و از هر جوانه یک نهال به وجود می آید. ولی از آنجایی که قابلیت انعطاف چوب انجیر، کم است و خیلی آسان می شکند، معمولا در تکثیرش از این راه کمتر استفاده می شود.
ب ) ازدیاد جنسی :
ازدیاد جنسی به وسیله بذر، تنها برای انواعی از انجیرها ممکن است که پس از گرده افشانی میوه هایشان بذر می دهند یعنی انجیرهایی که هنگام خوردن، بذرهایشان زیر دندانها صدا میدهند. برای بذرگیری میوه هایی انتخاب می شوند که:
۱- بیش از حد رسیده و روی شاخه ها تقریبا آویزان باشند.
۲- شکل و رنگ و مزه اصلی نوع انجیر خودش را داشته باشد.
۳- درخت مادر (درخت انجیر دهنده) بهترین فرم نوع خود را داشته و کاملا سالم و شاداب و پر محصول باشد.
ازدیاد جنسی زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که:
۱- گیاهان حاصله به عنوان پایه برای پیوند انواع دیگر انجیر به کار روند.
۲- تصمیم به ایجاد واریته تازه ای داشته باشند.
به خاطر تفرق صفات از ازدیاد به وسیله بذر برای ایجاد باغ انجیر استفاده نمی کنند. برای گرفتن بذر، انجیر رسیده را با انگشتان دست فشار داده، خوب له می کنند، آنگاه آن را در غربال خیلی ریز ریخته زیر شیر آب می گیرند. با فشار آب، گوشت میوه از سوراخهای غربال عبور کرده و بذرها باقی می مانند. بذرها را در سایه خشک کرده و میکارند.
۸- کاشت
قبل از کاشت درخت انجیر، باید همیشه خاک آنرا پس از کود پاشی سطحی، شخم عمیق زد. آنگاه چاله هایی که نهالها در آنها باید کاشته شوند، به طول ۵۰ و عرض ۵۰ و عمق ۵۰ سانتی متر کنده، نهالها را داخلشان کاشت. هنگام ریختن خاک به داخل چاله ها، مقداری کود فسفره نیز با آن مخلوط کرد. فاصله بین درختها نباید کم باشد زیرا در این صورت شاخه های درختان مجاور پس از مدتی رشد به داخل یکدیگر رفته و مزاحم همدیگر می شوند. فاصله ها مطابق قدرت نهایی درختها محاسبه می شوند. برای درختان قوی و پر رشد، فواصل ۱۲ متری در نظر گرفته و برای درختان نسبتا ضعیفتر، فواصل را تا ۶ متر نیز پایین می آورند. طرز کاشت درختان مربع یا مستطیل، روی خطوط مستقیم توصیه می شود. هنگام کاشت نهالها، مقداری از ریشه هایشان را قطع می کنند. زمین را خوب شخم زده و نرم کرده، برای کاشت آماده میکنند. در ماههای اول پس از کاشت نهالها، باید سعی کرد که خاک همیشه مرطوب باشد. البته مقصود فقط مرطوب بودن است. خیس نگهداشتن زمین، به نهالها صدمه می زند. ایجاد بادشکن به رشد نهالها می تواند کمک کند. در سالهای اول، اغلب نهالهای انجیر به یک قیم نیاز دارند. تا ارتفاع ۱۸۰۰ متری هم درختان انجیر دیده شده اند. در ایران تا ارتفاع ۱۵۰۰ متری هم آنرا می کارند. نهالها را معمولا در زمان خواب زمستانی میکارند چون خطر خشک شدنشان، از هر زمان دیگر کمتر است. چاله را طوری می کنند که ریشه های گیاه براحتی در داخلشان جاگیرد. چاله ها را با مخلوطی از خاک و مواد آلی و کود شیمیایی پر می کنند. فواصل درختها را با در نظر گرفتن واریته و قدرت رشد درخت و مقدار باران منطقه حساب می کنند. هر چه منطقه خشکتر باشد، فاصله درختها را بیشتر می گیرند. در صورت امکان آبیاری فواصل درختها را کمتر می کنند. به طور کلی فواصل درختها از ۴ تا ۱۶ متر فرق می کند. درختان کاشته شده ۵ تا ۷ سال بعدش، اولین محصول قابل بحث را می دهند. کاشت نهالها باید اواخر زمستان یا اوایل بهار و قبل از جوانه زدن صورت پذیرد ولی امروزه، تربیت نهالها در گلدانهای پلاستیکی، کاشت آنها را در هر زمان ممکن ساخته است. بعد از کاشت، بلافاصله از آبیاری نباید غفلت کرد. آبیاری نهالهای انجیر، در سال اول باید به صورتی منظم انجام گیرد. کمبود باران را همیشه به کمک آبیاری باید جبران کرد تانهالها بتوانند به خوبی رشد و نمو کرده و به موقع به بار بنشینند.
۹- برداشت
درخت انجیر در سال دوم یا سوم پس از کاشت، اولین میوه هایش را می دهد و معمولا در سنین ۵ تا ۷ سالگی به حداکثر باردهی خود می رسد. مقدار محصول انواع مختلف و همچنین مناطق متفاوت با یکدیگر فرق می کنند. محصول، سالیانه هر هکتار انجیر کاری در باغهای خوب و در زمانی که درختهای آن در حداکثر باردهی هستند، بین ۱۵ تا ۲۰ تن انجیر تازه بوده که این خود معادل ۴ تا ۵ تن انجیر خشک است.
زمان باردهی در انجیرهای سه وقته، چند ماه (نیمه دوم خرداد ماه تا نیمه اول شهریور) طول می کشد. زمان چیدن میوه ها با هدفی که داریم، فرق می کند:
۱- هر گاه هدف فرستادن محصول تازه به بازار باشد، باید میوه ها رسیده و رنگ ویژه نوع خودشانرا گرفته، ولی هنوز آنقدر سفت باشند که بتوانند تا بازار فروش و مصرف حمل و نقل را تحمل کنند. شناختن چنین مرحله از رسیدن هر یک از انواع، مستلزم داشتن تجربه کافی است. هنگام چیدن انجیر آنرا چرخ می دهند تا راحتتر از شاخه جدا شود. آنگاه میوه را روی جسمی نرم (مثل پنبه و غیره) و فقط در یک طبقه می چینند تا روی هم نمانده و به همدیگر فشار نیاورند. از آنجایی که انجیر خیلی زود خراب می شود، باید پس از چیدن به سرعت به بازار فرستاده شود.
۲- اگر هدف خشک کردن انجیر باشد، باید آنها را روی درخت گذاشت تا کاملا برسند آنگاه چید. میوه ها را می توان در هوای آفتابی و یا به وسیله ماشین های ویژه هوای داغ، خشک کرد.
انجیر های خشک شده را در آب نمک می ریزند یا با بخار داغ نرم کرده و سپس فشار داده و داخل کاغذهای سلولزی بسته بندی می کنند و به بازار جهانی می فرستند. چیدن انجیرها به وسیله ماشن نیز به تازگی رسم شده است. انجیر های سه وقته را باید به ترتیب رسیدن میوه ها چند بار برداشت کرد. میوه های نارس را با زحمت می توان از شاخه جدا کرد. مزه شان هم خوب نیست. انجیرهای رسیده به آسانی زخمی شده و آنها را نمی توان نگه داشت باید فوری مصرف شوند. در سردخانه در گرمای صفر تا ۴ درجه چندین هفته سالم می مانند.
علاوه بر مصرف خام انجیر و کنسرو کردنش، بیشترین قسمت انجیر را خشک کرده، به عنوان خشکبار می فروشند برای این کار انجیرهای رسیده را آن قدر روی درخت نگه می دارند تا به صورت نیمه خشک در آید. آنگاه درخت را تکان داده و انجیرها در آفتاب پهن می کنند تا کاملا خشک شود یا به وسیله ماشین آب اضافی موجود در انجیر را جذب میکنند آنگاه آنها را بسته بندی کرده و به بازار فروش عرضه می دارند. عده ای از باغدارها پیش از خشک کردن انجیرها، آنها را با آب نمک می شویند تا میوه ها هم تمیز شوند و هم اینکه آب زیادتری را از دست بدهند و خشک شوند. عده ای دیگر، از گاز So2 به مدت ۴ ساعت برای ازدیاد زمان نگهداری انجیرها استفاده می کنند هنگام خشک کردن، انجیرها را روی تخته یا پارچه و یا زمین کوبیده در آفتاب قرار می دهند. در شرایط مساعد جوی، انجیرها پس از ۳ تا ۵ روز خشک می شوند. میوه های خشک شده را در گرمای صفر درجه سرد خانه، مدتها می توان نگهداری کرد. تهویه خوب و صحیح سرد خانه، برای سالم ماندن انجیرهای خشک شده لازم است. قبل از بسته بندی، انجیرها را در آب جوشان غوطه می دهند تا نرم شوند. هر گاه به آب جوشان کمی نمک اضافه شود، تأثیر خوبی روی مزه انجیر خواهد گذاشت.
۱۰- هرس
هدف از هرس درختان انجیر، تقویت قدرت بازدهی آنها و ایجاد تعادل فیزیولوژیکی بین رشد شاخه ها از یک طرف و تولید میوه هایشان از طرف دیگر است. هرس شاخه های امساله به طول چند سانتی متر، باعث می شود که هر شاخه در سال بعد، تعدادی شاخه های جانبی به وجود آورد. روی همین شاخه های جانبی است که گلها و بعدش میوه ها تشکیل می شوند برای درختان انجیر بلندی تنه اصلی را معمولا ۳۰ تا ۹۰ سانتی متر حساب کرده و برای هر درخت ۳ تا ۴ شاخه اصلی گذاشته، بقیه را قطع می کنند. در هرس درختان انجیر سه وقته، باید به این موضوع دقت کرد که اولین انجیر های هر سال روی شاخه های پارسالی و آخرین انجیرها روی شاخه های کامل و رسیده امسالی به وجود می آیند. بیشترین میوه ها در درخت انجیر، روی شاخه های پارسال تولید می شوند. با هرس یک سانتی متری از نوک شاخه هایی که در حال میوه داده هستند، میوه ها زودرستر شده و یکنواخت و با هم می رسند. هر چه این هرس زودتر انجام داده شود، اثرش بیشتر و بهتر خواهد بود. بیشترین تعداد میوه ها در وسط شاخه های پارساله تولید می شوند. در درختان انجیر، مثل درختان سایر میوه ها، باید شاخه هایی که فرم تاج را تغییر می دهند یا شاخه های بیمار یا خشک را قطع کرد.
درختان مسن و پیر را به کمک هرس قوی شاخه هایشان می توان جوان و پربار کرد.
بهترین زمان هرس، هنگامی است که درخت در حال استراحت زمستانی بوده و برگهایش ریخته است. طرز هرس باید با وضع رشد گیاه و طرز زندگی ویژه اش تطابق داشته باشد. آنچه که برای همه درختهای انجیر صادق است این است که شاخه هایی را که به سمت داخل رشد کرده و قسمت داخلی تاج درخت را کم نور و تاریک می کنند باید حذف کرد. چون بزرگترین مصرف کننده مواد غذایی درخت بوده و معمولا هرگز هم میوه ای نمی دهند. این شاخه ها مزاحم باروری درخت هستند. زیرا مواد غذایی را که باید صرف تولید میوه شود صرف رشد خودشان می کنند. شاخه ها باید طوری هرس شوند که نور آفتاب به همه جای درخت و شاخه های آن برسد.
هرس درختان انجیر، در ایران به طور کلی رسم نبوده و بجز هرسهای خیلی لازم مثل هرس شاخه های خشک یا مزاحم، چندان ضروری هم به نظر نمی رسد.
۱۱- بیماریها و آفات
درصد تلفات میوه انجیر در نقاط مختلف متفاوتند. به طور کلی می توان گفت این تلفات در اروپای غربی حدود ۵ درصد، در افریقا ۷ درصد و در اروپای شرقی و خاور نزدیک ۹۹ درصد است.
مهمترین انگلهای درخت انجیر حشرات سپر دار مثل CEROPLASTES RUSCI LEPIDOSAPHES CONCHIFORMIS هستند که روی شاخه های جوان و مسن دیده می شوند. مکیدن شیره گیاه آنها، باعث زرد شدن تعداد زیادی از برگها گشته، زمان رسیدن میوه را به عقب می اندازد و بالاخره مانع رشد درخت می شود.
مبارزه با آنها به وسیله سموم روغنی مثل ترکیبات آلی فسفره که اثراتشان سیستمی باشد انجام می پذیرد.
یعنی، سموم پاشیده، جذب شیره گیاهی شده و انگلها در اثر مکیدن شیره های مزبور مسموم شده و از بین می روند.
در خزانه باید مواظب بود که در زمین نماتد ریشه به نام MELOIDOGYNE یا قارچ خانواده PHYMATORAICHUM وجود نداشته باشند تا نهالها از آسیب آنها مصون مانده و سالم به دست متقاضی برسد. مهمترین انگلهای تنه و چوبهای درخت، عبارتند از : HYPOBORUS FICUS و ه مچنین BATOCERA RUFONACULA که کفشدوزکهایی هستند که لاروهایشان تنه درخت را سوراخ کرده و می توانند تا ریشه آن نفوذ کنند. در نتیجه، درخت صدمه شد. ید دیده و اغلب تمام درخت با شاخه های بزرگ آن، خشک می شوند.
ساده ترین راه مبارزه با آنها، قطع شاخه های خشک و سوزاندن فوری آنهاست تا لاروهایی که در تونلهای حفر شده در حال فعالیت هستند، سوخته و از بین بروند. آخرین آزمایشها معرف آنند که سمپاشیهای مکرر به وسیله PROMECARB و CYANOX باعث کم شدن تعداد تونلها می شوند.
بیشتر در میوه های دانه ریز
