تولید توت فرنگی ابتدا بصورت وحشی و از دهه ۱۳۰۰ کشت آن در اروپا آغاز شد در کشتهای اولیه، گیاهان توت فرنگی دارای عملکرد پایین و شبیه توت فرنگی های وحشی کوه آلپ علفی بودند ولی با افزایش سطح کشت ، اطلاعات زیادی در زمینه مقاومت به بیماری، اندازه، شکل ، رنگ و عملکرد میوه بدست آمد امروزه توجه ویژه ای به این صفات از جمله عملکرد، کیفیت میوه و تحمل به بیماری توت فرنگی شده است.تولید تجاری توت فرنگی در قرن های ۱۹ و ۲۰ به طور وسیعی گسترش پیدا کرد و باعث بهبود طعم، بو و شکل میوه شد لذا جهت افزایش مصرف و تبدیل توت فرنگی به گیاه چند منظوره از جمله مصرف بصورت میوه یخ زده ، خشک ، شربت و غیره نیاز به تحقیقات بیشتری می باشد. با توجه به اینکه توت فرنگی به صورت تازه مصرف می شود سلامت میوه اهمیت ویژه ای دارد و این خصوصیت نقش مهمی در فروش این محصول دارد.
میوه توت فرنگی علاوه بر مقدار قابل توجهی از عناصر کلسیم، منیزیم، پتاسیم ، فسفر و ویتامین های A، C، B6، E، تیامین، ریبوفلاوین و نیاسین دارای پارامترهای شناخته شده ای نظیر اسید الاجیک (ضد سرطان) و اسید سالسیلیک اسید سالسیلیک باعث کاهش لخته شدن خون و بیماری های عروقی می شود) و تعدادی از ترکیبات آنتی اکسیدان و اسیدهای آمینه ضروری می باشد.
تاریخچه تولید
اکثر کشورهای اروپایی شامل آلمان، بلژیک، لهستان، انگلستان و اسپانیا علی رغم زمستانهای سرد و محدودیت درجه حرارت، بیشتر محصولات گلخانه ای از جمله توت فرنگی را به روش کشت بدون خاک در خارج از فصل تولید می کنند زیرا در این کشورها تقاضا برای این محصولات در طول سال زیاد است. در ایالات متحده آمریکا تولید توت فرنگی به روش کشت بدون خاک کمتر از سایر محصولات نظیر گوجه فرنگی و کاهو می باشد. زیرا در کالیفرنیا و فلوریدا به ترتیب تا اواخر پاییز و زمستان در سطح وسیع توت فرنگی به روش کشت خاکی در مزرعه تولید می شود ولی با این حال قیمت توت فرنگی در اواسط زمستان همراه با افزایش قیمت نهاده ها به اوج می رسد ایالت متحده آمریکا با تولید ۲۷ درصد از کل تولید توت فرنگی جهان بزرگترین تولید کننده توت فرنگی می باشد. سایر کشورها نظیر اسپانیا، ژاپن ،لهستان ، مکزیک و کره به ترتیب با تولید ۷، ۱۲، ۶، ۵ و ۵ درصد از کل تولید جهان، جز تولید کنندگان جهانی توت فرنگی محسوب می شوند.
کشت بدون خاک توت فرنگی در اروپا
تولید توت فرنگی گلخانه ای در اروپا عمدتا در هلند (۱۲۵ هکتار)، بلژیک (۲۰۰ هکتار)، ایتالیا (۱۵۰ هکتار) و در سطوح کمتر در شمال فرانسه و انگلستان ، سوئیس ، آلمان و استرالیا می باشد. سیستم های کشت از نوع کیسه ای با مخلوطی از پیت، خاک اره ، الیاف نارگیل ، پرلیته و یا پشم سنگ می باشد. ۲۸درصد صنعت هلند و بلژیک، به تولید بستر کشت محصولات گلخانه ای از جمله توت فرنگی اختصاص دارد. گلخانه های مدرن اروپا علاوه بر استفاده از بستر کشت مناسب ،پارامترهای گرما ،نور مصنوعی ، دی اکسید کربن ، عناصر غذایی و آبیاری را به کمک سیستم های کامپیوتری کنترل می کنند. در این کشورها به لحاظ رعایت قوانین زیست محیطی و جلوگیری از آبشویی و هدر روی عناصر غذایی ، تامین این عناصر در بیشتر کشتهای بدون خاک بصورت گردشی یا بسته می باشد. در اروپا استفاده از سیستم های کشت بدون خاک توت فرنگی به لحاظ کاهش مشکلات ناشی از کشتهای خاکی نظیر بیماری پوسیدگی ریشه و استفاده از مواد ضد عفونی کننده خاک نظیر متیل برماید بطور وسیع گسترش یافته است، همچنین علاوه بر تولید خارج از فصل ، عملکرد و کیفیت میوه توت فرنگی در کشت های بدون خاک بیشتر از کشتهای خاکی می باشد. در کشت بدون خاک میوه های توت فرنگی به دلیل عدم تماس با خاک به میزان کمتری دچار بیماریها و آفات میوه نظیر پوسیدگی میوه و آسیب های ناشی از حشرات می شوند. اکثر کشتهای بدون خاک توت فرنگی در اروپا، از بسترهای جامد و ضد عفونی شده نظیر پشم سنگ و سایر بسترها استفاده می کنند و تعداد کمتری از آنها از سیستم های بدون بستر نظیر سیستم لایه نازک مواد غذایی استفاده می کنند، هلند در اوایل قرن ۱۸ از سیستم لایه نازک مواد غذایی به دلیل انتشار مناسب محلول غذایی در منطقه ریشه و رشد بهتر گیاه استفاده کرد ولی در حال حاضر از این سیستم در سطح محدود برای تولید توت فرنگی استفاده می کند زیرا گیاهان توت فرنگی تحت کشت مذکور مستعد بیماری پوسیدگی ریشه ( آلودگی به قارچ فیتوفترا) هستند. کشتهای بدون خاک حاوی بستر در گلدان یا کیسه های مخصوص، به دلیل کاهش امکان آلودگی به بیماریهای ریشه توسعه یافته اند گلدان ها یا کیسه های حاوی بستر توسط یک یا دو قطره چکان تغذیه و روی یک سکوی شیاردار نگهداری می شوند تا مواد غذایی اضافی زهکش و به مخزن مرکزی جهت ضدعفونی هدایت شوند. ضد عفونی محلول غذایی زهکش شده اغلب با استفاده از اشعه ماوراء بنفش یا ازون سبک می باشد. در سیستم های کیسه ای تراکم گیاهان معمولا بین ۸ تا ۱۰ گیاه در هر مترمربع می باشد در کشتهای بدون خاک علاوه بر کیسه و یا گلدان از ظرفهای پلاستیکی به طول ۶۰ تا ۵۰ سانتی متر و عرض ۲۰ سانتی متر همراه با بستر پیت استفاده می شود در این ظرفها چند گیاه کشت و از طریق چند قطره چکان تغذیه می شوند. مواد غذایی اضافی از طریق سوراخ های سطح پایینی، زهکش و جهت ضدعفونی به مخزن مرکزی هدایت می شوند. ارقام توت فرنگی در کشتهای بدون خاک اروپا شامل رقم روز کوتاه (مورد استفاده در ۹۰ درصد گلخانه ها و رقم با خصوصیت کیفی بالا می باشند. همچنین بعضی از ارقام با قابلیت عدم حساسیت به طول شب و روز ” برای تولید پاییزه یا تولید محصول در اوایل بهار استفاده می شوند، به دلیل سطح قابل توجه کشت بدون خاک توت فرنگی در هلند و بلژیک، مکان هایی مجزا برای تولید نشاء و بافت تکثیری (رانر) یخ زده ایجاد شده است. اگرچه در بیشتر نقاط جهان ، تولید کنندگان تجاری کشت بدون خاک توت فرنگی علی رغم خطر بیماری در رانرهای مزرعه ای ، تمایل به استفاده از این رانرها را دارند.
خوشبختانه در بسیاری از کشورها نظیر آمریکا تولید نشاء و حتی تولید بافت تکثیری (رانر) افزایش یافته است لذا بسیاری از تولید کنندگان می توانند نشاء و حتی بافت تکثیری مورد استفاده در کشت های بدون خاک توت فرنگی را از این کشورها تهیه کنند.
جهت کشت بدون خاک توت فرنگی و تولید میوه خارج از فصل می توان از رانر های سرد شده، پایه های کشت شده در بستر، پایه های تولید شده در سینی و رانر های تازه رقم هایی مانند السانتا استفاده کرد در اروپا با استفاده از روش های گوناگون در زمان های معینی از سال ، پایه ها در ماههای تیر و مرداد از بستر جدا و به سیستم های کشت بدون خاک یا گلدان ها منتقل می شوند معمول ترین روش، استفاده از پایه های نگهداری شده در سرما می باشد). گیاهان توت فرنگی می توانند در زمان های قابل توجهی در درجه حرارت ۱ تا ۲ درجه سانتی گراد نگهداری شوند (مدت زمان نگهداری ۳-۹ ماه). گیاهان در درجه حرارت ۰ تا ۱ درجه سانتی گراد، ۴ تا ۶ هفته نگهداری می شوند ولی در صورت طولانی شدن زمان مذکورعوامل پوسیدگی افزایش و گیاهان خشک می شوند. نگهداری گیاه در درجه حرارت پایین تر از ۳- درجه سانتی گراد به بافت تاج گیاه آسیب می رساند.. در اروپا معمولا از رانر گیاهان نگهداری شده در سرما و یا از رانرهایی که در ماههای آذر ودی از گیاه جدا می شوند استفاده می کنند. اندازه این گیاهان بر اساس قطر تاج متفاوت است گیاهان با قطر تاج بیشتر از ۱۵ میلیمتر و تعداد گل و عملکرد بیشتر ، تحت عنوان گیاهان با رانر بزرگتر ( رانر +A و گیاهان با قطر تاج کمتر از ۱۲ میلیمتر، تحت عنوان گیاهان با رانر کوچکتر (رانر B) نامیده می شوند. از بین گیاهان نگهداری شده در سرما، گیاهان رانر +A برای گلخانه های مدرن تر جیح داده می شوند، زیرا آنها نسبت به گیاهان دارای تاج کوچکتر، گل های بیشتر و میوه بزرگتر تولید می کنند. گیاهان با رانر کوچکتر معمولا برای یک فصل رشد استفاده می شوند و سپس برای مصرف مجدد دوباره در سرما نگهداری می شوند.
در اروپا گیاهان کشت شده در بستر برای تولید رانر های نگهداری شده در سرما استفاده می شوند، رانرهای تازه در بستر موقتی با تراکم بالا کشت می شوند و برای استفاده آتی در گلخانه و سیستم های تونلی در سرما نگهداری می شوند. گیاهان کاشته شده در بستر در نهایت تاج های بزرگ (۲۲-۱۸ میلیمتر) و تعداد گل و میوه زیاد تولید می کنند. یکی دیگر از روش های معمول تولید پایه در اروپا تولید پایه در سینی می باشد در این روش رانرها از گیاهان بالغ جدا ومعمولا در پیت یا مخلوطی از پیت و پرلیت در سینی های نشا ریشه دار می شوند.
در هلند و بلژیک اکثر پایه های توت فرنگی تحت کشت بدون خاک پاییزه، از پایه های تولید شده در سینی می باشند. این روش خطر آلودگی به بیماری های خاک را کاهش می دهد و برای تولید کشت بدون خاک ترجیح داده می شود. گیاهان تولید شده در سینی نسبت به روش های دیگر ۱۰ الی ۲۰ درصد بیشتر توت فرنگی درجه و تولید می کنند و حتی نسبت به گیاهان رانر A نیز بارورتر می باشند.
کشت بدون خاک توت فرنگی در آمریکا و سایر نقاط جهان
در سطح جهان، دستیابی به عملکرد بالا و کیفیت خوب میوه توت فرنگی در کشت خاکی منوط به استفاده از مواد ضد عفونی کننده جهت کنترل حشرات، آفات ، بیماری های خاکی و علف های هرز می باشد بطوریکه در کالیفرنیا و فلوریدا بدون استفاده از مواد ضد عفونی کننده خاک ، عملکرد توت فرنگی به نصف کاهش می یابد. از زمانیکه استفاده از متیل برماید جهت ضدعفونی خاک ممنوع شد عملکرد توت فرنگی کاهش یافت لذا بسیاری از تولید کنندگان توت فرنگی علاوه بر رعایت تناوب زراعی در کشت توت فرنگی خاکی ،اقدام به کشت بدون خاک توت فرنگی نمودند زیرا در بعضی مناطق کشت خاکی توت فرنگی از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نبود لذا با توجه به پتانسیل بالای فروش خارج از فصل توت فرنگی ، استفاده از کشت بدون خاک علاوه بر امکان عدم کاربرد مواد ضد عفونی کننده ، تولید در تمام طول سال را فراهم می کند.
اکثر تولید کنندگان کشت بدون خاک، گیاه توت فرنگی را به علت سهولت حمل میوه و هزینه مناسب برای تولید زمستانه مطلوب می دانند گرچه فیزیولوژی پیچیده گیاه توت فرنگی باعث بروز مشکلاتی برای آنها می شود. تولید تجاری کشت بدون خاک توت فرنگی در مقایسه با تولید تجاری کشت بدون خاک گوجه فرنگی، فلفل و خیار کمتر گسترش یافته است. در آمریکا تعداد زیادی واحدهای کوچک کشت بدون خاک توت فرنگی فعال می باشند که در دو وضعیت گلخانه ای و هوای آزاد فعالیت می کنندو اکثر آنها از نوع سیستم های دارای بستر می باشند ولی تعداد محدودی نیز از سیستم های بدون بستر نظیر سیستم لایه نازک مواد غذایی و سیستم عمودی استفاده می کنند.
برای تولید هوای آزاد توت فرنگی میانگین پارامترهای اقلیمی و میزان نور موثر می باشند اگر چه پوشش زمین املت سایه اندازی و سایر تاسیسات برای حفاظت بیشتر گیاه و میوه استفاده می شود. تولید هوای آزاد در اقلیم هایی با نور زیاد و محدودیت سطح ، اغلب به صورت گلدان عمودی انجام می شود این نوع سیستم های کشت بدون خاک دارای عملکردی بیش از ۷۰۰ الی ۹۰۰ گرم میوه در هر گیاه می باشند.
تولید توت فرنگی گلخانه ای و هوای آزاد در استرالیا طی مدت طولانی با عملکرد بالا رایج بوده است. اقلیم بسیاری از مناطق استرالیا نظیر کوئینز لند به دلیل نور کافی ، درجه حرارت مناسب و در نتیجه فصل رشد طولانی برای کشت بدون خاک توت فرنگی در هوای آزاد اقتصادی می باشد. تعداد زیادی از تولید کنندگان استرالیا و نیوزلند در کشت بدون خاک توت فرنگی از سیستم بدون بستر لایه نازک مواد غذایی با کانال های مستطیلی شکل کوچک استفاده می کنند در استرالیا و نیوزلند استفاده از این سیستم برای تولید توت فرنگی به دلیل استفاده زیاد آن در تولید سایر محصولات نظیر کاهو، گوجه فرنگی و غیره و وجود تجهیزات لازم آن در این کشورها می باشد.
تولید کنندگان کشت بدون خاک در اقلیم های خنک تر نظیر نیوزلند اغلب از لحاظ تولید اقتصادی توت فرنگی دچار مشکل هستند، زیرا سرمای زمستان و نور کم تولید را محدود می کند و تامین این پارامترها هزینه زیادی دارند. همچنین بازار خارج از فصل این میوه به دلیل جمعیت کم و قیمت پایین محصول گسترده نمی باشد.
