پیوند میوه های دانه دار
در سیب و گلابی چوب پیوندک از جوانه های رویشی روباز (در معرض نور) انتخاب می شود که قطر آن باید کمی کوچکتر از قطر پایه مورد نظر باشد. می توان چوب پیوندک را در فصل خواب یا در اواخر بهار و اوایل پاییز جمع آوری کرد.
چوب جوانه جمع آوری شده را در فصل خواب انبار کرده و در فصل بهار روی پایه های دارای رشد فعال پیوند می کنند و یا می توان آنرا دقیقا قبل از شروع رشد پایه، پیوند نمود. همچنین می توان چوب پیوندک را برای انجام پیوند جوانه در پاییز نگهداری کرد، اما در این زمان چوبهای پیوندک جوانه در دسترس می باشند. باید جوانه های چاق و کاملا بالغ را انتخاب کرد.
برای پیوند پیوندک خواب روی پایه های خواب در سیب و گلابی، می توان از روشهای زبانهای اسکنهای و جانبی استفاده کرد. برای انجام پیوند جوانه در اواخر بهار یا اوایل پاییز، از پیوند T و قاشی استفاده می شود. در اواخر بهار، از چوب پیوندک خواب و یا از جوانه های رشد جدید در صورتی که به اندزه کافی بالغ شده باشند، می توان استفاده کرد.
پایه های سیب
به طور معمول سیب روی پایه های خودش پیوند می شود و به همین خاطر مشکلات مربوط به ناسازگاری برای آن به حداقل می رسد. از مهم ترین ویژگی های مورد نظر برای پایه های سیب می توان به کنترل رشد، استقرار خوب، عدم تولید پاجوش و عملکرد بالا اشاره کرد. سیب دارای پایه های خیلی پاکوتاه، پاکوتاه، نیمه پاکوتاه، نیمه استاندارد و استاندارد می باشد.
انواع پایه های سیب عبارتنداز:
۱- پایه های بذری (دانهالی): این پایه ها استاندارد بوده و پیوند سیب روی آنها در مقایسه با پایه های کلونی باعث تولید درختان بزرگتر میشود. این پایه ها معمولا از بذور سیب رقم دلیشز، رم بیوتی و مک اینتاش بدست آمده اند و پایه های دلیشز بیشتر بکار می روند. دانهال های سیب زینتی سیبری ( M. baccata ) بسیار مقاوم به سرما بوده و در مناطقی که سرما عامل محدود کننده می باشد می توانند به عنوان پایه به کار برده شوند.
۲- پایه های ایستمالینگ (EM): این پایه ها اولین سری از پایه های سیب بوده که در مرکز تحقیقات ایست مالینگ (EM) انگلستان در سال ۱۹۱۲ و توسط آقای هاتون معرفی و تحت نام EMI- EM27 و یا M1- M27 نامگذاری شده اند. این پایه ها دارای دامنه گسترده ای از رشد بوده و در بین آنها پایه های خیلی پاکوتاه، پاکوتاه، نیمه پاکوتاه، نیمه استاندارد و استاندارد وجود دارد. شماره پایهها ارتباطی با قدرت رشد آنها نداشته و مربوط به زمان معرفی آنها می باشد.
پایه های اصلی و تجاری سری مالینگ، پایه های خیلی پاکوتاه M27 و M8، پاکوتاه M9 و M26 و در مقادیر کمتر پایه نیمه پاکوتاه M4،M3 M2 و M7 بوده که پایه های M26 M9 و M27 کاربرد بیشتری دارند.
این پایه ها نیاز به قیم داشته و دارای ریشه های ضعیف، سطحی و شکننده بوده و همچنین استقرار آنها ضعیف می باشد. استقرار ضعیف این پایه ها بیشتر به دلیل ترد و شکننده بودن ریشه های آنها بوده و به سطحی بودن ریشه آنها ارتباطی ندارد. همچنین پایه های مالینگ به شته مومی حساس بوده که این آفت به ریشه خسارت وارد می کند.
مهم ترین پایه های این گروه عبارتند از:
الف – M1: این پایه استاندارد (پررشد) بوده و به دلیل سیستم ریشه بندی عمیق به خاکهای رسی، عمیق و مرطوب مقاوم می باشد. همچنین به خشکی حساس و به پوسیدگی طوقه مقاوم می باشد.
ب- M2: درختان روی این پایه معمولا نیمه پاکوتاه، زودبارده و پربار بوده و کمی بزرگتر از درختان روی پایه M7 میباشند. عملکرد درختان سیب روی این پایه کمتر از M9 بوده و عمرشان تا بیش از ۴۰ سال می رسد.
پ- M4: این پایه به سرما، پوسیدگی طوقه و آتشک گلابی مقاوم بوده، ولی نسبت به خشکی و کم آبی حساس می باشد. همچنین این پایه درختانی پربار و زودبارده تولید کرده و ریشه های آن استقرار خوبی در خاک ندارند و اندازه درختان روی آن مانند پایه M2 می باشد.
ت- M5: درختان پیوند شده روی این پایه دچار کمبود پتاسیم شده و آغاز رشد آنها در بهار و خزانشان در پاییز روی این پایه با تأخیر می باشد.
ث – M7: این پایه دارای ریشه قوی و عمیق تر از M9 بوده و باعث زودباردهی و نیمه پاکوتاهی می شود. همچنین در بخاک استقرار خوبی نداشته و در سالهای اول نیازمند قیم می باشد. این پایه به رطوبت زیاد مقاوم بوده ولی به سرطان طوقه و سرمای زمستان حساس می باشد. همچنین به دامنه وسیعی از خاکها و اقلیم ها سازگار بوده و مشکل عمده آن تولید پاجوش زیاد می باشد.
ج – M8: این پایه پاکوتاه بوده و گاهی اوقات به عنوان میان پایه استفاده میشود. همچنین به سرما، شانکر و لکه سیاه بسیار حساس بوده و دارای استقرار ضعیفی در خاک می باشد.
چ – M9: این پایه یکی از متداول ترین پایه های دنیا و شاید اصلی ترین پایه سیب بوده و رشد درختان روی این پایه ۳۵-۲۵ درصد رشد درختان روی پایه های بذری (پایه های استاندارد می باشد. این پایه دارای ریشه های ترد و شکننده بوده و نیاز به قیم دارد. همچنین پاجوش زیادی تولید کرده و دارای زودباردهی و عملکرد بالا می باشد.
این پایه به آتشک، بادزدگی، سرطان و خشکی حساس بوده و به پوسیدگی طوقه ناشی از قارچ فیتوفترا مقاوم و به رطوبت نسبتا مقاوم می باشد (معمولا پایه های مقاوم به رطوبت، به بیماریهای قارچی مقاوم و به خشکی حساس می باشند.). این پایه توسط افکندن کپه ای تکثیر شده و اگر به عنوان میان پایه استفاده شود، پاکوتاهی را به پیوندک القا می کند. طول عمر درختان روی این پایه حداکثر ۲۰ سال بوده و در سن ۴-۳ سالگی به حد کافی محصول داده و در ۱۰ سالگی بیشترین محصول را تولید می کنند.
ح- M10: این پایه آغاز رشد را در بهار به تأخیر انداخته و جزء پایه های بسیار قوی محسوب شده و پاجوش زیادی نیز تولید می کند.
خ- M11: این پایه دارای سیستم ریشه بندی محکم و عمیق بوده و همچنین استاندارد، پربار و سازگار با انواع خاکها می باشد.
د- M13: ریشه زایی این پایه خوب بوده و ریشه های سطحی و گسترده ای تولید می کند. رشد آن مانند پایه های بذری زیاد بوده و به خاکهای مرطوب بسیار مقاوم می باشد.
ذ- M16: این پایه بسیار پررشد بوده و استقرار خوبی در خاک دارد و نیز به دامنه گسترده ای از دماهای خاک سازگاری دارد.
ر- M25: رشد این پایه بسیار زیاد و استقرار آن در خاک خوب بوده و عملکرد بالایی دارد.
ز- M26: این پایه حاصل تلاقی M9 با M16 بوده و خاصیت پاکوتاه کنندگی داشته، بطوری که رشد درختان روی آن ۵۰-۴۰ درصد رشد درختان روی پایه بذری (پایه استاندارد می باشد و تا حدودی بزرگتر از M9 می باشند. این پایه دارای استقرار بهتری از M9 بوده ولی به قیم نیاز دارد. همچنین این پایه زودبارده بوده و به رطوبت زیاد خاک، پوسیدگی طوقه و آتشک حساس و به سرمای زمستانه مقاوم می باشد. پاجوش دهی این پایه کم بوده و در ایران استفاده می شود
س – M27: این پایه آخرین پایه معرفی شده از سری M بوده و از تلاقی دو پایه M13 و M9 بدست آمده است. این پایه خیلی پاکوتاه کننده و خیلی زودبارده بوده و به علت استقرار ضعیف نیاز به قیم دارد.
همچنین این پایه به رطوبت و پوسیدگی طوقه مقاوم و به آتشک حساس بوده و به علت حساسیت بالا به این بیماری کاربرد آن در ایران توصیه نمی شود.
۳- پایه های مالینگ مرتون (MM)’: همان طور که ذکر شد پایه های سری مالینگ حساس به شته مومی بوده که به ریشه خسارت می زند. بنابراین، مؤسسه تحقیقاتی EM به همراه مؤسسه تحقیقاتی لونگه اشتون برخی از پایه های مالینگ را با یک رقم سیب مقاوم به شته مومی به نام نورترن آسیای (نوعی سیب خوراکی) تلاقی داده و پایه های جدید مالینگ مرتون (MM) را اصلاح و معرفی کردند. مهمترین پایه های این گروه عبارتند از:
الف – MM102: این پایه دارای سیستم ریشه بندی ضعیف بوده و رقم پیوندی روی آن به کمبود
منیزیم دچار می شود.
ب- MM104: این پایه دارای رشد و باردهی زیاد بوده و نسبت به پایه M2 رشد بیشتری دارد.
درختان پیوند شده روی این پایه مقاوم به خشکی و کم آبی بوده و در خاک استقرار خوبی دارند. مشکل این پایه حساس بودن آن به خاکهایی با زهکش نامناسب و پوسیدگی طوقه می باشد.
پ – MM106: این پایه از تلاقی دو پایه M1 و نورترن اسپای بدست آمده که به شته مومی مقاوم بوده و پاجوش نمیدهد. این پایه نیمه پاکوتاه و زودبارده بوده و دارای استقرار خوب و مقاومت متوسط به آتشک و پوسیدگی یقه می باشد. همچنین پرمحصول بوده و میوه های رقم پیوندی را زودرس می کند زودرس تر از M7). این پایه به قیم نیاز نداشته و در ایران استفاده میشود.
ت- MM109: این پایه بسیار پررشد بوده و پاجوش نمی دهد. مزیت عمده آن در مقاوم بودن به شته مومی و تحریک زودباردهی می باشد. این پایه حساس به غرقابی بوده و به علت رشد قوی و استقرار ضعیف ریشه در خاک، بندرت استفاده میشود. درختان روی این پایه گرایش به خم شدن
دارند.
ث- MM111: این پایه از تلاقی دو پایه MI793 و نور ترن اسپای بدست آمده و نیاز به قیم ندارد.
این پایه دارای بیشترین مقاومت به خشکی بوده ولی به رطوبت حساس می باشد و در برابر سرمای زمستان از MM106 و M7 مقاوم تر می باشد. همچنین این پایه نیمه پر رشد بوده و رشد درختان روی آن ۸۰ درصد رشد درختان روی پایه بذری شده و زودباردهی و عملکرد بالا را القاء می کند.
۴- پایه های مرتنسایمون (MI): این پایه ها به شته مومی مقاوم می باشند. مهم ترین پایه های این گروه عبارتنداز:
الف – MI779: این پایه به شته مومی مقاوم بوده و قویترین پایه سری MI می باشد.
ب – MI778: این پایه به شته مومی مقاوم بوده و باردهی زود و منظم داشته و سال آوری ندارد.
پ- MI793: این پایه به شته مومی مقاوم بوده و به عنوان والد MM111 بکار رفته است.
۴- پایه های لهستان: این پایه ها در لهستان اصلاح شده اند و با حرف P نشان داده میشوند.
معروف ترین پایه های این گروه عبارتنداز:
الف – P16: این پایه قدرت رشدی مشابه M9 داشته و حساس به آتشک گلابی می باشد، اما به لکه سیاه، سفیدک سطحی و پوسیدگی طوقه مقاومت دارد.
ب- P18: این پایه از پایه های بذری قویتر بوده و درختانی قویتر از MM111 تولید می کند. همچنین این پایه به آتشک، پوسیدگی طوقه، خاکهای مرطوب و سرمای اواسط زمستان مقاوم بوده ولی به سرمای آخر زمستان حساس می باشد.
پ- P22: معروف ترین پایه این گروه بوده و به پوسیدگی طوقه، لکه سیاه و سرطان طوقه مقاوم و به آتشک گلابی و شته مومی حساس می باشد. این پایه معمولا به عنوان میان پایه استفاده شده و خیلی پاکوتاه بوده و رشدی معادل M27 دارد.
۵- پایه های بوداگوسکی: این پایه ها در روسیه اصلاح شده اند و با Bud یا B نشان داده می شوند. معروف ترین پایه های این گروه عبارتند از:
الف – B9: معروف ترین پایه این گروه بوده و هیبرید بین پایه های M9 و بوداگوسکی می باشد. این پایه پاکوتاه و کمی پررشدتر از M9 بوده، ولی مقاومت بیشتری به سرما و پوسیدگی طوقه دارد. این پایه مانند M9 به آتشک و شته مومی حساس بوده و دارای ریشه های شکننده می باشد.
ب- B469: این پایه به سرمای زمستان بسیار مقاوم بوده و بیشتر به عنوان میان پایه بکار میرود.
پ- B490: این پایه به پیوندک قدرت رشدی مشابه با MM106 القاء کرده و موجب زودباردهی میشود. به پوسیدگی طوقه و تا حدودی به آتشک گلابی مقاوم بوده و با قلمه به آسانی تکثیر می شود.
۶- پایه های جنوا: این پایه ها با حرف G نشان داده میشوند و مهم ترین آنها عبارتنداز:
الف- G11: این پایه شبیه M26 بوده و به ندرت پاجوش میدهد و به آتشک گلابی و پوسیدگی طوقه مقاوم می باشد.
ب- ۳۰: از این پایه بیشتر از سایر پایه های گروه جنوا استفاده می شود. تسریع در باردهی رقم پیوندی، پاجوش دهی کمتر و حساسیت بسیار کم به نماتودها از ویژگی های مطلوب این پایه می باشد. در ضمن محصول دهی این پایه بیشتر از M7 می باشد.
پ- ۶۵: این پایه در آمریکا اصلاح شده و به آتشک گلابی و پوسیدگی طوقه مقاوم می باشد.
از سایر پایه های سیب می توان به پایه های آلانارپ، پایه های ربوستا، پایه های میشیگان (MAC)، پایه های اوتاوا (از کانادا) و پایه های آنتونوفکا (از شرق اروپا) اشاره کرد.
پایه های گلابی
برخلاف پایه های سیب، که همگی از گونه M. domistica می باشند، پایه های گلابی از چندین گونه متفاوت جنس Pyrus و گونه هایی از سایر جنسها مانند به، زالزالک و زبان گنجشک می باشند، لذا در انتخاب پایه گلابی باید با دقت عمل کرد و نکاتی را مورد توجه قرار داد. مهم ترین نکاتی که باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:
الف – ناسازگاری پیوندی: در گلابی ناسازگاری پیوندی بیشتر از سیب بوده و این مسأله باید مورد توجه قرار گیرد.
ب- مقاومت به آفات و امراض: مهم ترین بیماری گلابی آتشک بوده که باعث محدود شدن کشت آن در نقاط مرطوب شده و باید در مناطق دارای تابستان خشک کشت شود. برای کاشت گلابی در نقاط مرطوب باید از پایه های مقاوم به این بیماری استفاده کرد. بیماری دیگر این گیاه زوال گلابی بوده که عامل بروز ناسازگاری انتقالی می باشد. این بیماری توسط حشره پسیل گلابی منتقل شده و از طریق آوند آبکش به طرف محل پیوند حرکت کرده و پایه های حساس را در زیر محل پیوند مورد حمله قرار داده و آوندهای آبکش آنها را تخریب و باعث مرگ آنها می شود.
پ – کنترل رشد: گلابی دارای ارتفاع زیادی بوده و باید از پایه های پاکوتاه برای آن استفاده شود.
ت- عملکرد و کیفیت میوه: در انتخاب پایه های گلابی باید به تأثیر پایه ها بر عملکرد و کیفیت میوه توجه شود.
مهم ترین پایه های گلابی عبارتند از:
١- گلابی: پایه های گلابی در مقایسه با سایر پایه هایی که برای این گیاه استفاده می شوند، تحمل بیشتری نسبت به خاکهای سنگین، غرقابی و زهکشی ضعیف دارند. هیبریدهای ارقام اولدهم و فارمینگدل (OHxF) مقاومت خوبی به بیماری آتشک دارند. یکی از معروف ترین این هیبریدها OHxF97 بوده که به آتشک و زوال گلابی مقاومت نسبی داشته و پررشد بوده که ارتفاع درختان روی این پایه به حدود ۶۵/۷-۷۵/۴ متر می رسد.
گونه P. callery7la در مناطق با زمستان های گرم و تابستان های داغ به عنوان پایه کاربرد خوبی داشته و به خاک های سبک و سنگین و آتشک مقاومت خوبی دارد. گونه P.betulafolia به خاکهای مرطوب، قلیایی و زوال گلابی مقاوم بوده و نسبت به P. calleryana پررشد تر بوده و مقاومت بیشتری به سرمای زمستان دارد. این گونه وقتی به عنوان پایه استفاده شود باعث ایجاد عارضه لکه چوب پنبه ای میوه می شود. گونه P. ussuriensis به آتشک مقاوم و به زوال گلابی حساس می باشد. وقتی گونه های P. ussuriensis و P . pyrifolia به عنوان پایه برای گلابی رقم آنجو استفاده شوند، باعث ایجاد بیماری سیاه شدن انتهای میوه می شوند.
پایه وینتر نلیس به خاکهای مرطوب، قارچ طوقه ریشه و بیماری زوال گلابی مقاوم بوده و درختان روی این پایه پررشد شده و ارتفاع آنها حدود ۶/۷-۷/۴ متر میشود. پایه بارتلت بطور وسیعی به عنوان پایه برای گلابی استفاده میشود که استقرار خوبی در خاک داشته و با اکثر ارقام اقتصادی گلابی سازگاری داشته، ولی اندازه درخت را کنترل نمی کند. از گلابی وحشی هم می توان در خاکهای خشک و آهکی به عنوان پایه برای گلابی اهلی استفاده کرد.
۲- به: این پایه به عنوان پایه پاکوتاه کننده برای گلابی بکار می رود و میزان باردهی و کیفیت میوه گلابی روی آن مطلوب می باشد. پایه های به در مرکز تحقیقات EM اصلاح و معرفی شده اند و نامگذاری آنها از Qa و Qg می باشد. در حال حاضر دو پایه Qa و Qe بیشتر در باغات دنیا استفاده می شوند. پایه به دارای ریشه های افشان بوده و استقرار خوبی در خاک نداشته، بنابراین نیاز به قیم دارد. این پایه به گال طوقه، نماتود ریشه، شته ریشه و خاکهای آهکی مقاوم بوده ولی به آتشک حساس می باشد. پیوند گلابی اولدهم برای آنها استفاده میشود.
۳- زالزالک: این پایه به عنوان پایه پاکوتاه کننده برای گلابی بکار می رود، ولی با برخی از ارقام آن ناسازگاری موضعی نشان میدهد و لذا از میان پایه اولدهم برای رفع این مشکل می توان استفاده کرد. این پایه برای خاکهای سنگلاخی مناسب بوده و نیاز به قیم ندارد.
۴- زبان گنجشک کوهی: این پایه به عنوان پایه پاکوتاه کننده برای گلابی بکار می رود که استقرار خوبی در خاک داشته و نیاز به قیم ندارد.
بیشتر در پیوند شاخه و جوانه ،پیوند میوه های هسته دار
