ضوابط و استانداردهای مناطق سبز شهری

تمرکز موضوعی ما در این مبحث، کاربری، مفاهیم کلی و حدود مناطق سبز شهری می باشد، که آگاهی از آنها برای فرد یا مجموعه ای که هدف طراحی و احداث فضای سبز را دارد بسیار ضروری می باشد. موارد یادشده درواقع بیان ضرورت شناسایی، تعیین حدود و ارزیابی فضای سبز است. این ضرورت نه فقط به دلیل دیدگاه تخصصی ما به فضای سبز بلکه به دلیل اینکه فضای سبز در جامعه شهرنشین، همیشه جزو ارکان ساختاری کالبد شهرها به شمار می رفته و حتی فراتر از آن در روند تکامل جامعه بشری (از مرحله زیستن در طبیعت تا جدایی از آن و روی آوردن به جوامع روستایی و شهری) در ضمیر ناخود آگاه او همنشینی و همراهی با طبیعت به شکلی پایدار تثبیت شده است، اهمیت خود را بارز می نماید.

انسان در این سیر تکاملی، یا مجموعه های اکولوژیکی ساوان را برمی گزید یا مناطق انبوه جنگلی را. سپس آنها را به شکل ساوانا دگرگون می کرد تا پایه های استقرار خود را در عرصه های مورد نظرش برقرار سازد. در مراحل پسین که جوامع شکل شهری گرفتند و تمدن های نخستین پدید آمدند، پیدایش فضاهای سبز به عنوان نمایندگان طبیعت در پیکره شهرها بیش از پیش رواج یافت. چنانکه تمدن های باستانی ایرانیان به عنوان یکی از نوآوران فضاهای سبز شهری باغ های بدیع خود را تحت نام پردیس به جهان شناساندند. اثربخشی این نوآوری چنان بود که اندیشمندان یونانی را به ستایش و ثبت تاریخی این آثار وادار می نمود و خود به عنوان سبکی پایه موجد پیشرفت و تکامل این صنعت در تداوم و تکامل شهرسازی جهان مطرح شد.

جلوه ای دوباره از هنر پردیس سازی ایرانی در دوران صفویه شکوفا گردید که آثاری از آن را همچنان در کشورمان به یادگار داریم. این روند روبه رشد در کشورهایی چون پرتغال، فرانسه و انگلستان از یک سو و در چین و ژاپن از سویی دیگر شکل می گرفت؛ چنانکه ثمرات آن نیز در شهرسازی قرون ۲۰-۱۸ میلادی در سطح جهان پدیدار شد. در این میان، ایران نیز که به نظر می رسید در حال بیدار شدن از خوابی دویست ساله است در تقلید شهرسازی خود، به تدریج از اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی دیدگاههای جدید فضای سبز شهری را از غرب به عاریت می گرفت.

هدف از این گذر کوتاه تاریخی تبیین همان لزوم شناسایی فضای سبز به عنوان یک نیاز ریشه ای و بنیادین است که طبیعتا این لزوم شناسایی، خود نیاز به تعیین حدود و چارچوبی دارد که امکان ارزیابی عملیات نگهداری و توسعه را به شکلی مطلوب فراهم آورد.

۱-۲- تعریف استاندارد

به رغم کاربرد متداول این واژه در گفتگوها و نوشتارها، شناخت و درک مناسبی از آن در اذهان مدیران و عموم و حتی برخی خواص کمتر مشاهده می شود. این درحالی است که ملاک و معیار عملکردها و ارزشیابی ها در راستای توسعه، متکی به وجود ضوابط و استانداردها و ارتقای آن می باشد. بنا به اهمیت یادشده، استاندارد را چنین تعریف می کنیم: به هرگونه الگو یا نمونه ای که معیار ارزش گذاری کیفی یا کمی قرار گیرد و امکان مقایسه را براساس معیارهای مطلوبیت یک منطقه و بنابر موقعیت آن منطقه فراهم آورد، استاندارد می گویند.

ویژگی این تعریف، اختصاصی بودن ارزش های هر منطقه است و این امر در مورد فضای سبز به دلیل تنوع و تعدد عوامل تأثیرگذار زیست محیطی، مصداق بیشتری دارد.

زیرا برای تعیین ارزش های مطلوب یک منطقه مواردی مانند عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و اقلیمی، هم در بخش نگهداری و هم در بخش احداث و توسعه اثرگذار است. به نظر متخصصین جهان، استاندارد فقط به عنوان یک راهنمای کلی کاربرد دارد نه به عنوان یک دستور کار قطعی و مؤکد. اما در عین حال برای ارزیابی و ارتقای کار کردها، تنها چارچوب یا میزان داوری و ارزش گذاری است. نتیجه آنکه تدوین و برنامه ریزی و تعیین ضوابط و استانداردهای فضای سبز هر منطقه یا کشور با توجه به عوامل مؤثر آن منطقه ضروری است.

۱-۱-۲- فضای باز (Open space)

از آنجایی که فضای سبز شهری در فضای باز احداث می شود، ضرورت و در بدو امر نیاز به تعریف فضای باز داریم: فضای باز به کلیه زمین های شهری و برون شهری که در محدوده آبی یا خشکی و تحت مالکیت عمومی و یا خصوصی قرار دارند و تحت نظارت و مدیریت می باشند، گفته می شود. ویژگی های فضای باز عبارت اند از: (۱) قابلیت دسترسی، (۲) ایجاد خدمات برای انسان و طبیعت، (۳) فراهم کردن زمینه های کاربری آموزشی، تفرجی، تولیدی و زیباشناسی، (۴) عدم اختصاص برای ایجاد بنای مسکونی، اداری، تجاری و صنعتی.

انواع فضاهای باز شهری و حومه شامل محوطه های مسکونی، خدمات شهری، نمایشگاهها، اماکن ورزشی، بیمارستانها، فضاهای سبز، محوطه مراکز آموزشی، پارک ها، سازمان های اداری، کارخانه ها، آرامگاه ها، حریمها، شبکه های ارتباطی، سطوح آبنماها، اراضی کشاورزی و بایر و … می باشد.

۲-۱-۲- فضای سبز شهری

به گونه ای از کاربری زمین های شهری گفته می شود که با پوشش های گیاهی گوناگون و انسان ساخت پوشیده شده و دارای کارایی و بازدهی اجتماعی و زیست محیطی باشند. این تعریف بدین مفهوم است که فضای سبز شهری تنها به آن بخش از سطوح گیاهی می گویند که علاوه بر بازدهی زیست محیطی دارای بازدهی عمومی و اجتماعی نیز باشند. در واقع، آنچه به عنوان سرانه فضای سبز موردنظر و معیار سنجش قرار می گیرد همان بخش تحت نظارت و مدیریت شهرداری است. لذا، مجموعه های سبز خصوصی، نیمه خصوصی و طبیعی و خودرو شامل این تعریف نمی باشد.

۳-۱-۲- دارایی سبز شهر

به مجموعه های فضای سبز عمومی، خصوصی، ادارات، کارخانه ها (نیمه خصوصی)، دارایی سبز شهر می گویند.

۴-۱-۲- تعبیر، تبیین و تمایز سطوح و فضاهای سبز

برای دستیابی به استانداردهای اجرایی اراضی و مناطق سبز شهری، لزوم تمایز تعاریف و نحوه ارزیابی سطوح از فضاهای سبز بسیار مهم است. موضوعی که به اشتباه در اذهان یا افواه یکسان و بدون تفاوت شکل گرفته و منجر به قضاوت، برنامه ریزی و ارائه اطلاعات نادرست از مجموعه دارایی های سبز شهری شده است. اثرات منفی این استنباط نادرست در جنبه های اکولوژیکی و اجتماعی فضای سبز به صورتی بارز خودنمایی کرده، در مدیریت و برنامه ریزی های نادرست جاری، نقش عمده ای دارد.

• سطوح سبز به زمین هایی گفته می شود که دارای پوشش گیاهی کوتاه و کم حجم از قبیل چمن، گل، گیاهان پوششی، مرتع و علفزار می باشند.
• فضای سبز به زمین هایی می گویند که دارای پوشش گیاهی بلند یا نسبتا بلند مانند درخت و درختچه هستند؛ مانند باغ و جنگل که درواقع سطوح حاوی درخت دارای حجم و بعد بوده و در نتیجه به آن فضای سبز مثبت می گویند. از طرفی، سطوح حاوی چمن، گل و… فاقد فضای مثبت مذکور بوده، از آنها به سطح سبز تعبیر میشود. این تمایز در واقع به علت موضوعیت اکولوژیکی آن مطرح شده است. بدین معنا که اراضی حاوی چمن، گل، گیاهان پوششی و مانند آن، کارایی برابر با درختان در زمینه اثربخشی زیست محیطی را ندارند. برخی معتقدند که مناطقی مانند بلوارها، لچکی ها، رمپ ها، لوپها و … بازدهی به سزایی در جنبه اکولوژیکی فضای سبز ندارند.

۲-۲- انواع فضای سبز

در صفحات بعد تقسیم بندی انواع فضاهای سبز با نگرش کاربری زمین و نوع پوشش گیاهی برای هدایت درست عملیات آماری و برنامه ریزی های اجرایی (نگهداری، احداث و توسعه ارائه شده است.

مناطق سبز به دو دسته فضاهای سبز و سطوح سبز دسته بندی می شوند که مجموع آنها خود به دو بخش فضاها و سطوح سبز شهری و غیرشهری تقسیم شده اند. همان گونه که پیش تر نیز گفته شد، این دسته بندی سبب تسهیل و هدفمندشدن امور مدیریتی در جنبه های اجرایی، برنامه ریزی، آماری و آمایش شهری خواهد شد.

1. فضاها و سطوح سبز عمومی

۲. فضاها و سطوح سبز نیمه عمومی

٣. فضاها و سطوح سبز خیابانی

۴. فضاها و سطوح سبز خصوصی

۱-۲-۲- فضاها و سطوح سبز عمومی

این فضاها دارای کاربری و بازدهی اجتماعی هستند و شامل تمامی عرصه های عمومی با بازدهی فرهنگی، اجتماعی و تفرجگاهی می باشند. نیمکت، آبخوری، دستشویی، روشنایی، پیاده رو و دسترسی عمومی از عناصر فضاهای سبز عمومی است. بازدهی زیست محیطی نیز از ویژگیهای این مناطق به شمار می رود.

۲-۲-۲- فضاهای سبز نیمه عمومی

این عرصه ها دارای بازدهی و کاربری زیست محیطی هستند لیکن کاربران آن نسبت به فضاهای همگانی کمتر بوده، دارای بازدهی اجتماعی کامل نمی باشند. فضاها و سطوح سبز ادارات، بیمارستان ها، کارخانه ها، پادگانها یا فضاهای سبز آستان قدس رضوی از این گونه اند.

۳-۲-۲- فضاها و سطوح سبز خیابانی

شامل حاشیه درختکاری سواره رو و پیاده روها، بولوارها، میادین و حاشیه بزرگراهها و خیابان ها می باشند. این عرصه ها بخشی از ساختار شبکه ارتباطی و دسترسی به شمار می روند که دارای بازدهی اجتماعی، اکولوژیکی، ایمنی ترافیک و زیباسازی فضاهای خیابانی می باشند. بازدهی زیست محیطی آنها نقش به سزایی در کاهش انواع آلودگی ها داشته، از دید اجتماعی، کیفیت و چشم انداز مسیرها را نیز افزایش می دهند.

۴-۲-۲- فضاها و سطوح سبز خصوصی

شامل کلیه عرصه های سبز اعم از باغها و باغچه های شهر می باشد که مالکین خصوصی از آنها استفاده می کنند و در نتیجه فاقد کارایی و بازدهی اجتماعی هستند. با وجود این از لحاظ بازدهی اکولوژیکی بسیار مهم می باشند و با در نظر گرفتن نحوه پراکندگی و توزیع آنها در شهر می توانند از اهمیت ویژه ای برخوردار باشند. اهمیت عرصه های سبز خصوصی و نیمه خصوصی از لحاظ توان اکولوژیکی شهر مطرح بوده، در صورت اتخاذ تدابیر استاندارد، توسعه اصولی آنها می تواند از اثرگذاری قابل توجهی برخوردار شود.

بازدهی اجتماعی مناطق سبز

عبارت است از میزان بهره برداری شهروندان از تأثیرات روانی و تلفیق تأثیرات روانی۔ زیست محیطی مناطق سبز که جزو نقش اجتماعی یا بهره وری عمومی مناطق سبز شهری است. علاوه بر این موارد، جنبه های زیباشناسی و زیباسازی شهری نیز می تواند در بازدهی اجتماعی گنجانده شود.

بازدهی اکولوژیکی مناطق سبز

عبارت است از توانایی های مناطق سبز شهر در زمینه های کاهش دمای محیط، تولید اکسیژن، افزایش نفوذپذیری خاک، کاهش انواع آلودگی ها، افزایش لطافت هوا و رطوبت نسبی

۳-۲- ضرورت کار کرد و نقش فضای سبز

۱-۳-۲- نقش زیست محیطی

مهمترین اثر گذاری و کاربری مناطق سبز شهری (به ویژه فضای سبز در زمینه زیست محیطی (اکولوژیکی)، مقابله و کاهش آثار سوء ناشی از گسترش نادرست و کار کرد نادرست صنعت و تکنولوژی است. فضای سبز تأثیر مثبت خود را بر بیو کلیمای شهری از طریق تأثیر اولیه وجودی گیاهان و تأثیر ثانویه ناشی از فعالیت های حیاتی گیاهان اعمال می کند. این تأثیرها به وسیله افزایش رطوبت نسبی، تعدیل و کاهش دما، افزایش اکسیژن هوا، پالایش و غبار گیری، کاهش آلودگی صوتی و تأمین لطافت هوا صورت می پذیرد. علاوه بر موارد مزبور، تأثیر ویژه کاهش آلودگی در زمینه کاهش آلودگی ناشی از سرب می باشد.

• توانمندی های زیست محیطی فضای سبز شهری شامل موارد ذیل است.

الف. کاهش آلودگی هوا۔

ب. تأثیر مثبت بر چرخه آب در محیط زیست شهری و افزایش کیفیت آبهای زیرزمینی.

ج. افزایش نفوذپذیری خاک.

د. کاهش آلودگی صوتی

ه . بهبود شرایط بیو کلیماتیک در شهر.

و. افزایش اکسیژن.

ز. افزایش جنبه های آسایشی و رفاه روانی شهروندان.

ح. کاهش آلودگی بصری.

۲-۳-۲- اهمیت و نقش فضای سبز در کالبد شهری از دیدگاه شهرسازی

از آنجایی که فضای سبز بخش جاندار ساختار شهرها محسوب می شود، در نتیجه در افزایش کیفیت محیط زیست شهری تأثیر مستقیم دارد و این نقش خود را از طریق تفکیک کاربری ها، افزایش و بهبود کارکرد تأسیسات آموزشی، فرهنگی و مسکونی، کاهش تراکم شهری، تفکیک فضاهای شهری، آرایش شبکه راهها و ایجاد مسیرهای هدایتی در طراحی های فضای شهری و همچنین تعیین حریم شهرها اعمال نموده است.

۳-۳-۲- نقش اجتماعی – روانی فضای سبز شهری

انسان در تکاپو و تقابل های زندگی شهری به ویژه با افزایش روزافزون جمعیت و تراکم زیستی نیاز به ساعات فراغت و آرامش را بیش از پیش احساس کرده است. در زندگی صنعتی امروزه این نیاز بیشترین اثربخشی خود را در تماس با طبیعت بروز داده است که در محیط شهری همان فضای سبز شهری مدنظر است. این تأثیر به ویژه در مورد نیاز جوانان و سالخوردگان احساس می شود.

تأثیرگذاری روانی فضای سبز

• جذب پرتوهای مادون قرمز و ماورای بنفش در سایه درختان.
• تولید فیتونسید که از طریق برقراری تعادل بین دو نیمکره مغز اثر فرح بخشی در انسان ایجاد می کند. این اثر به ویژه توسط درختان کاج، گردو، فندق، بلوط، بید، اکالیپتوس و زبان گنجشک مشهود بوده است.
• کاهش نور و صدای وسایط نقلیه موتوری.
• کاهش آلودگی صوتی تحت تأثیر انبوهی درختان و چرمی بودن برگ برخی گونه ها و میزان خمش پذیری شاخه های

۴-۲- انواع مناطق سبز بر اساس کاربری

مناطق سبز ساختار و اشکال گوناگونی دارند که توسط ساختار نمادین و کاربری خود شناسایی شده، تحت عنوان گونه شناسی کاربری مناطق سبز بررسی می شوند. در مباحث پیشین این مناطق به دو گونه مناطق سبز شهری و برون شهری تقسیم شد.

۱-۴-۲- مناطق سبز برون شهری

این نوع مناطق سبز در پیرامون شهرها قرار دارند و علاوه بر تأثیر اکولوژیکی و زیست محیطی خود، نقش مهار کننده رشد بی رویه شهرها را دارا می باشند. این مناطق سبز براساس کاربری خود به گونه های مختلف زیر تقسیم می شوند.

الف) کمربندهای سبز پوشاننده

این گونه ها برای کنترل گسترش شهر و جلوگیری از رشد بی رویه شهرها و محدود کردن مرزهای شهر کارایی دارند و در واقع حافظ تناسب ساختار مورفولوژیک شهری هستند. این گونه ها، اگرچه ممکن است در روند پویایی شهر، نقش کنترلی خود را از دست بدهند ولی در عین حال از نقش زیست محیطی خود کماکان برخوردار بوده، ضمن اینکه برای تشخیص روند پویایی و رشد شهر ملاک و معیار سنجش مناسبی می باشند. عرض حداقل کمربندهای سبز ۱۵۰-۵۰ متر است.

(ب) کمان های سبز

کمربندهای سبزی هستند که برای کنترل رشد بی رویه شهرها و جهت دهی و هدایت پویایی شهر یا به عبارتی تعیین حدود بافت اصلی شهر و شهرک های حومه کارایی دارند. عرض این کمان ها معمولا ۳۰۰-۱۵۰ متر است.

 (ج) محورهای سبز

عبارت اند از مناطق سبز (اکثر فضاهای سبز) حاشیه جاده های برون شهری که به طور مستقیم یا توسط جاده های کمربندی به درون شهر هدایت می شوند و برای افزایش کیفیت چشم انداز مبادی ورودی شهرها کاربرد دارند.

(د) پارک های ملی

به محدوده گسترده ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، بیشه زار و اراضی جنگلی، دشتستان، حوزه های آبگیر (دریاچه، رودخانه و …) کوهستان و اماکن تاریخی گفته می شود که نمایانگر نمادها و نمونه های برجسته ای از مظاهر طبیعی ایران بوده و به منظور حفظ همیشگی وضعیت طبیعی و زندگی آن تحت حفاظت قرار گیرد. مضافه آنکه سازگاری با برنامه های آمایش سرزمین و قابلیت دسترسی متعادل تعدادی از شهرها در هر منطقه از سطح کشور را دارا باشد.

چارچوب و ساختار استاندارد این پارک ها به طور کلی به دو عامل ذیل بستگی دارد.

1. دسترسی به حدی در تعادل باشد که تقاضای تفرجگاهی در حد ماکزیمم باعث حذف اهمیت عامل دسترسی به این پارکها گردد.

۲. فعالیت های تفرجگاهی به گونه ای در این اماکن ارائه شود که صدمه ای به ساختار طبیعی آنها وارد نکرده، توأم آمایش سرزمین در برنامه های مدیریتی آن لحاظ گردد.

فعالیت های مجاز این نواحی شامل خورگشت، تماشای منظر، فعالیت های اردویی، اسب سواری، قایقرانی، ماهیگیری، شنا، مطالعه طبیعت، ورزش های کوهستانی و زمستانی می باشد.

ویژگی های پارک های ملی:

• به عنوان دانشگاهی طبیعی برای افزایش آگاهی مردم از محیط زیست
• گریزگاهی هرچند کوتاه مدت برای گریز از زندگی شهری و تفرج طبیعی
• کانون آموزشی و تربیتی
• الگوی مقایسه ای و تطبیقی با مناطق طبیعی تخریب شده.
• مرکز پژوهش های علمی زیست محیطی که یا کمتر در معرض دستخوردگی انسان قرار گرفته یا اصلا دست نخورده است.
• مکان حفظ سرمایه های زیستی و اکولوژیکی انسان.

(ه) پارکهای جنگلی

این پارکها به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم می شوند.

(۱) پارکهای جنگلی مصنوعی در طراحی و کاربرد این پارک ها سعی بر آن است که اهداف ویژه و موردنظر توسط کارشناسان و طراحان اجرا شود. از مهمترین اهداف احداث پارکهای جنگلی مصنوعی یا جنگلداری پارک های جنگلی طبیعی می توان به ایجاد تفرجگاه، تولید چوب، بهبود شرایط اکولوژیکی و بهبود نفوذپذیری و ذخیره سازی آب در خاک منطقه اشاره نمود. در صورتی که هدف احداث، ایجاد تفرجگاه باشد ضروری است که در آن امکانات و شرایط اردوگاهی و خورگشت پیک نیکت) خانوادگی از قبیل سرویس های بهداشتی و تأسیسات آب شرب در نظر گرفته شود.

(۲) پارکت های جنگلی طبیعی در طراحی و کاربرد این پارکها سعی بر آن است که شکل و ساختار طبیعی آن تا حد امکان حفظ شود و فقط تغییراتی جزیی در آن به وجود آید تا مورداستفاده عمومی قرار گیرد. .

(و) پارک های گیاهشناسی

هدف از طراحی و احداث این گونه پارکها بیشتر جنبه های علمی، تحقیقاتی و آموزشی بوده و کمتر به جنبه تفریحی آن توجه می شود. هر چند اصول طراحی منظر به ویژه از لحاظ راههای ارتباطی و تفکیکی توأم با اصول و ضوابط صحیح درختکاری، باغبانی و جنگل کاری الزاما رعایت می گردد. در واقع، اهداف ساختاری این گونه پارکها گردآوری مجموعه ای از انواع گیاهان یک منطقه، یک کشور یا در سطح عالی تر گرد آوری گیاهان سراسر جهان می باشد.

فراهم آوردن فضاهای مشخص برای نشستن و مطالعه، چه به صورت طبیعی (آلاچیق) می باشد. مفهوم خاص کارایی این پارکها جنبه آموزشی-تحقیقاتی آن برای دانش آموزان، دانشجویان، محققین و علاقه مندان غیر حرفه ای می باشد.

(ز) گورستان ها

احداث فضاها و سطوح سبز در گورستان ها با توجه به نقش روانی آن توأم با ایجاد رفاه حاصل از سایه انداز فضای سبز برای اجتماعات شهروندان ضروری بوده چنانکه در بسیاری موارد به حالت باغ یا درختستان از تأثیر گذاری به سزایی برخوردارند.

۲-۴-۲- مناطق سبز شهری

شامل کلیت فضای سبز یا دارایی سبز شهر است. البته در مدیریت شهری ارزیابی خدمات دولتی منحصر به فضای سبز عمومی است که همان سرانه فضای سبز است. لیکن در مدیریت و برنامه ریزی کشورهای پیشرفته، کاربری های خصوصی نیز تحت کنترل می باشند. به هر حال، در دیدگاه کارشناسان، بارزترین نماد مناطق سبز عمومی شهر، پارک ها می باشند و در اولویت های بعدی، مناطق سبز خیابانی، باغهای شهری، باغچه ها، نوارهای سبز و… قرار دارند.

(الف) پارک ها

پارک عبارت است از عرصه ای که درختان و درختچه ها به شکل گروهی با جداگانه در بستری از گیاهان پوششی یا منابع طبیعی و یا انواع دالاز پراکنده شده باشند و در درجه نخست برای تفرج و گردش و سپس برای استراحت کاربران طراحی شده باشد. در این کاربری تلاش بر آن است که بیشتر وسایل سرگرمی و رفاهی متناسب با سلایق و سنین گوناگون فراهم شود. اهداف مدیریتی در احداث و نگهداری پارکها در راستای حفظ و ایجاد شرایط طبیعی آنهاست.

گونه های پارک های شهری. در گذشته نزدیک ویژگی های انواع پارک ها به گونه ای بود که برخی تعاریف مبهم یا سنگین و ناکامل در آن مشاهده می شد. مواردی مانند تعریف ابعاد همسایگی براساس توان پیمایش مسیر توسط کودک ۹ ساله یا توسط خودرو. یا مواردی مانند: مساحت تعریف نشده در حدواسط پارک منطقه و پارک بزرگ. اما در استانداردهای جدید براساس وسعت و حوزه نفوذ، ضابطه مندی بیشتری برای رفع مشکلات مذکور رعایت شده که کلیات آن به شرح ذیل معرفی می شود:

پارک همسایگی. مساحت این پارکها کمتر از ۵۰۰۰ متر مربع و شعاع حوزه نفوذ آنها ۱۰۰ متر می باشد و برای رسیدن به آن نباید نیازی به گذر از بزرگراهها و خیابان های اصلی باشد. البته واحد دیگری به نام پارک کودک نیز با مشخصات مشابه وجود دارد که لزوم آن را مطالعات شهری تعیین می کند.

پارک محله. مساحت این پارکها بین ۵۰۰۰ متر مربع تا ۵ هکتار است و شعاع حوزه نفوذ آنها ۱۰۰۰ متر است. این پارکها بیشتر در شرایط کمبود زمین احداث می شود و تجهیزات آن شامل زمین بازی کودکان حداکثر ۱۰ ساله، بخش های ویژه استراحت، پوشش چمن و درختان سایه انداز است.

پارک ناحیه. مساحت آن بین ۵ تا ۱۰ هکتار و شعاع حوزه نفوذ آن ۲۰۰۰ متر است.

پارک منطقه. مساحت آن بین ۱۰ تا ۲۰ هکتار و شعاع نفوذ آن ۴۰۰۰ متر است.

عملکرد پارکهای ناحیه و منطقه ایجاد فاصله و تنوع بین ساختمان ها و کاربری های شهری، کنترل تمرکز و تراکم ساختمانی و تفکیک تراکم های مذکور و با هدف تغییر طبیعی آلودگی هواست. تجهیزات آن شامل: زمین بازی کودکان، محل استراحت خردسالان و بزرگسالان، کتابخانه و سایر خدمات عمومی است.

پارک های شهری ( پارک های بزرگ). در گذشته شامل پارک هایی با مساحت ۴۰ هکتار و بیشتر بوده است. لیکن با تعاریف جدید شامل کلیه پارک های بزرگتر از ۲۰ هکتار می شود که حوزه نفوذ آنها را مطالعات مربوطه در نقاط پراکنده سطح شهر تعیین می نماید. بر اساس تعریف گذشته استاندارد پارک های بزرگی به ازای هر ۵۰۰۰۰-۴۰۰۰۰ نفر جمعیت تعریف می شد که می تواند معیار اولیه مناسبی برای درک اهمیت وجودی این گونه پارکها باشد. کاربری و ارزش این گونه پارکها بیشتر برای حفظ و استفاده از سیمای طبیعی آنهاست. بیشتر سطوح این پارک ها اختصاص به جنگل کاری، چمن کاری و سایر گیاهان پوششی و گلکاری دارد و زمین های بازی و راهها و تأسیسات درصد کمتری را اشغال می کنند. طراحی و وجود منابع و چشم اندازهای آبی سبب افزایش ارزش کیفی آنها می شود. این پارکها براساس استاندارد دارای خدمات پیک نیک، قایقرانی، مراکز ورزشی، باغ های گیاهشناسی و اکولوژیک، باغ وحش، موزه طبیعی، اردوگاه و استراحت روزانه می باشند..

پارک های حاشیه ای. این پارکها مساحتی برابر با ۱۰۰۰-۵۰۰ هکتار دارند و به طور استاندارد سطح آنها ۲٫۵-۱٫۵ برابر مجموع فضاهای سبز شهری در نظر گرفته می شود علت اصلی کاربرد آنها برای جبران کمبود فضاهای سبز در نقاط متراکم شهر است. کاربری آنها در زمینه تفرج، فراغت، تعیین محدوده شهر و جبران کمبود فضای سبز شهری است.

(ب) مناطق سبز خیابانی

فضاهای سبز خیابانی شامل بولوارها، میادین، تقاطع های غیرهمسطح، حاشیه بزرگراهها، خیابان ها، پیاده روها، جزایر و باندهای میانی، راهها، لچکی ها و … می باشد. کار کردهای این بخش از مناطق سبز عبارت اند از: کارکردهای اجتماعی، زیست محیطی، امنیت و تفکیک ترافیکی و زیباسازی. کارایی عملکرد اکولوژیکی آن، کاهش آلودگیهای هوا و صوتی است و عملکرد اجتماعی آنها، افزایش جاذبه و مطلوبیت مسیرهای پیاده و سواره است.

(ج) باغچه ها و نوارهای سبز همجوار منازل

اهداف کاربردی این گونه مناطق سبز تقسیمات ترافیکی و افزایش زیبایی و جذابیت معابر است. به طور استاندارد، عرض این مناطق نباید کمتر از ۲متر باشد.

(د) باغ های شهری

این باغها علاوه بر تأثیرات زیست محیطی خود، می توانند به دلیل دارا بودن سوابق تاریخی – فرهنگی، توانایی و کارایی آموزشی – فراغتی را با توان بالقوه زیستی تلفیق کرده و با کسب ویژگی تفرجگاهی، مورد تقاضای فراغت شهروندان واقع شده و یاری رسان سایر گونه های مناطق سبز به شمار آیند.

در اینجا بخش نخست تعاریف استاندارد که شامل تعاریف کلی و مفهومی مناطق سبز بود به پایان می رسد. تعاریف مزبور چنانکه در متن نیز به آن اشاره شد، در برنامه ریزی و برآوردهای آماری، تعیین خط مشی سازمان پارکها، برنامه های مدیریتی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت و تصحیح تعاریف مصطلح و برداشت های نادرست برای دستیابی به حدود استانداردهای مناطق سبز شهری و فراتر از آن دستیابی به توسعه پایدار کاربرد خواهد داشت.

پیشنهاد

چنانکه میدانیم واژه لاتین پارک (Park) در واقع شکل دگرگون شده واژه باستانی و ایرانی پردیس میباشد که در مسیر تطور زبان پس از اقتباس از فرهنگ و معماری ایرانی به اشکال Paradise در زبان انگلیسی کلاسیک و به شکل پاریس Paris در زبان فرانسه به معنای باغها و بوستان های ساخت ایرانیان که از حیث زیبایی تمثیل بهشتی یافته بودند) و نهایتا به شکل Park در محاوره ها و مکاتبات معاصر جهان کاربرد یافته است. با توجه به این مطلب که این اقتباس به علت نوآوری و ابداع ایرانیان در ایجاد نخستین سبک طراحی فضای سبز شهری به صورت مدون صورت گرفته است، لذا، دون شأن غنای فرهنگی و معماری این سرزمین است که از واژهای تغییر شکل یافته که اساس ایرانی دارد استفاده نماییم.

لذا، پیشنهاد می گردد از واژه پردیس به جای واژه پارک و به شکل ذیل استفاده شود:

* پردیسان: پارک های بزرگتر از ۴۰ هکتار که شامل تجهیزات کامل پارکی می باشند.

** پردیس: پارک های کمتر از ۴۰ هکتار که شامل تجهیزات کامل پارکی هستند.

 

بیشتر در فضای سبز شهری